جودی، دیوان

جودی، دیوان، از آثار ادبیات مکتب‌خانه‌ای و مشهور میان عامه است که حدود 000‘ 3 بیت (شامل قصیده، مثنوی، مرثیه و نوحه‌های سینه‌زنی) دارد و بارها چاپ شده است. 
دیوان جودی نخستین بار در 1299 ق به دستور ناصرالدین شاه (سل‍ 1264-1313 ق) و به همت میرزا سعید خان مؤتمن‌الملک (نیابت تولیت آستان قدس) در چاپخانۀ سنگی آستان قدس، به خط میرزا شفیع اعتمادالتولیه، به طبع رسید و در 1303 ق در مشهد تجدید چاپ شد (گلشن، 191). آصفی (ص 19) از کامل‌ترین نسخۀ دیوان او، معروف به نسخۀ محمدرضا (متخلص به صفا و ملقب به سلطان‌الکُتّاب)، نام برده است که یک بار در 1306 ق و بار دیگر در 1310 ق در تهران بـه چـاپ رسید (نک‍ : آقابزرگ، 9(1) / 209). نسخه‌ای از کتاب در 1325 ق کتابت، و مطالب آن در دو بخش اصلی و حاشیه (به شیوۀ چلیپانویسی) درج شده است. خطاط کتاب علی‌اکبر عشقی، و چهره‌نگار آن فردی موسوم به علیرضا ست. 
میرزا عبدالجواد جودی خراسانی (د 1302 ق)، شاعر و مرثیه‌سرا، متخلص به جودی و معروف به جودی خراسانی یا عَنبرانی (عنبران، روستایی در سه‌کیلومتری طرقبۀ مشهد) است (برای آگاهی بیشتر دربارۀ او، نک‍ : ریاضی، 283؛ آقابزرگ، همانجا؛ خراسانی، 706؛ گلشن، همانجا). او غیر از جودی تبریزی ــ صاحب مراثی فارسی به نام الدر المنثور ــ است (آقابزرگ، 5 / 286). 
جودی دکان قنادی داشته و از این راه، امرار معاش می‌کرده است (گلشن، 190). قنادی و خانۀ جودی محل آمدوشد مرثیه‌خوانانی بود که برای شنیدن سروده‌های او، جمع می‌شدند و از او تقاضا می‌کردند تا سروده‌های تازه‌اش را در اختیار آنان بگذارد (آصفی، 11). مرثیه‌های وی به‌سبب شور و احساس فراوان و عامه‌پسندی، به‌سرعت در میان مداحان و مردم رواج یافت. گفتنی است که به‌رغم آگاهی او از فنون شعر و صنایع بدیعی، در شعرش تکلف دیده نمی‌شود. جودی اشعاری جز مرثیه نیز دارد که به گفتۀ ادیب نیشابوری (د 1344 ق)، شهرت مرثیه‌سرایی وی مقام ادبی‌اش را تحت‌الشعاع قرار داده است (نک‍ : اشراق، 396). 
غزلهای جودی دل‌نشین و متأثر از سعدی و حافظ، و قصایدش استوار و بیشتر در مدح پیامبر (ص)، امام حسین و امام علی (ع) است (آصفی، 10، 11، 18). از قصیده‌های معروف او «هفت‌کوکب» (نک‍ : ص 6-12) در مدح پیامبر (ص) است. بیشتر قصاید مدحی او به مرثیه می‌انجامد (برای نمونه، نک‍ : ص 18- 20). شعر «از مدینه تا مدینۀ» او گزارش لحظه‌به‌لحظۀ کربلا با تصویرهای تأثرانگیز است (نک‍ : ص 289-537). 

مآخذ

آصفی، مهدی، مقدمه بر دیوان جودی (هم‍‌ )؛ آقابزرگ، الذریعة؛ اشراق خاوری، عبدالحمید، «جودی خراسانی»، ارمغان، تـهران، 1309 ش، س 11، شم‍ 5؛ جـودی خراسانی، عبدالجواد، دیـوان، به کـوشش مهدی آصفی، تهران، 1372 ش؛ خراسانی، محمدهاشم، منتخب التواریخ، به کوشش ابوالحسن شعرانی، تهران، 1337 ش؛ ریاضی، غلامرضا، دانشوران خراسان، مشهد، 1336 ش؛ گلشن آزادی، علی‌اکبر، صد سال شعر خراسان، به کوشش احمد کمالپور، مشهد، 1373 ش.

حسن ذوالفقاری