آق قویونلو

اوزون حسن برخوردی هم با ابوسعید تیموری داشت. شکست جهانشاه قراقویونلو از اوزون حسن، ابوسعید تیموری را بر آن داشت که برای بازپس گرفتن سرزمینهایی که ترکمانان پس از مرگ شاهرخ اشغال کرده بودند، دست به کار شود. نیاکان اوزون حسن از دیرباز متحد تیموریان بودند. از این‌رو، او تمایلی به جنگ نداشت (مینورسکی، «ایران در سدۀ پانزدهم...»، 170). در آغاز از ابوسعید درخواست صلح کرد و دشمنی خود را در مقابل شورش قرایوسف قراقویونلو یادآور شد، اما ابوسعید نپذیرفت. اوزون حسن هنگامی که از صلح نومید شد، با او از در ستیز درآمد. اهالی شروان با او هم‌پیمان شدند. ابوسعید، امیر مزید ارغون را به جنگ با او فرستاد. امیر شکست خورد و ابوسعید به ناچار گریخت. اوزون حسن پسر خود زینل را در پی او روانه ساخت. سرانجام ابوسعید در نزدیکی مغان به اسارت سپاهیان اوزون حسن درآمد و پس از چند روز به وسیلۀ یادگار محمد که از گماشتگان اوزون حسن بود، در شعبان 873 ق/ فوریۀ 1469م به انتقام قتل مادربزرگش گوهرشاد کشته شد. اوزون حسن سر بریدۀ او را همراه نامه و کلید دژهای تازه گشوده برای تأیید فرمانروایی خود نزد قایتبای (حکومت: 872-901ق/ 1468-1496م) سلطان مصر فرستاد. او در این نامه ضمن برشمردن پیروزیهای سپاهیان خود، از خویش به نام امیری که احیاکنندۀ شکوه اسلام است، یاد کرد (بدلیسی، 2/117؛ روملو، 488؛ هینتس، 66-70؛ عزاوی، 3/231-234).

آق‌قویونلو در مدت فرمانروایی خود با امپراتوری بزرگ ترکان عثمانی نیز چندبار درگیر شد. سلطان محمد فاتح پس از براندازی امپراتور ترابوزان در 865 ق/1461م و پیروزیهایی که در بُسنی و موره به دست آورد، بر آن شد که قرامان را به متصرفات خود بیفزاید (باناچوانو، 16). او در 869 ق/1464م قرامان را به چنگ آورد. اوزون حسن پس از این پیروزی سلطان، برای جلب دوستی وی پیامی به قسطنطنیه فرستاد، اما نتیجه‎ای به دست نیاورد. حسن بعد از کشتن جهانشاه که از یاران دیرینۀ سلطان بود، طی نامه‎ای پیروزی خود را گزارش داد. او در این نامه سلطان را لقب سادۀ «امارت مآب» داد و سلطان در پاسخ از او با نام «سردار عجم» یاد کرد (فریدون بیگ، 1/276، 278؛ اسناد و مکاتبات تاریخی، 579). علت جنگ اوزون حسن و سلطان عثمانی را می‎توان به این شرح خلاصه کرد: 1. پناهنده شدن پیراحمد فرمانروای قرامان که از دست‌نشاندگان سلطان عثمانی بود به اوزون حسن (بایکال، 267)؛ 2. در پیش گرفتن روش خشونت‌آمیز از سوی سلطان محمد در مقابل نامه‎های مهرآمیز اوزون حسن ( اسناد و مکاتبات تاریخی، 579)؛ 3. کشته شدن فرمانروای قراقویونلو به دست اوزون حسن و تازش وی به قلمرو بازماندگان تیموری که با سلطان روابط دوستانه داشتند )براون، 3/585؛ بایکال، 267)؛ 4. دوستی و اتحاد اوزون حسن با جمهوری ونیز در برابر سلطان عثمانی؛ 5. برپا کردن ارتباط با امپراتوران ترابوزان که خراجگزار دیرینۀ دربار عثمانی بودند (طهرانی، 2/567-584؛ قس: روملو، 529 به بعد).
بدین‌گونه، جنگ میان دو سپاه درگرفت. اوزون حسن در 877 ق/1472م بر سرزمینهای عثمانی تاخت و توقات را چپاول کرد و از طریق سیواس به قرامان تاخت، ولی توسط سپاهیان عثمانی واپس رانده شد (وودز، 131 به بعد؛ بایکال 271). سلطان عثمانی در شوال 877 ق/مارس 1473م با 000’100 مرد جنگی وارد نبرد شد (سعدالدین، 1/ 529). آنجوللو گزارش روشنی از این جنگ به دست داده است (انجمن هاکلیوت، 277-281). در این جنگ علی اوغلی آقینجی سردار مشهور، فرماندهی سپاه ترک را در دست داشت. او در آغاز بر کُماخ چیره شد و ارمنیان ساکن در آن سامان را اسیر کرد. سپاهیان اوزون حسن در ربیع‎الاول 878 ق/ ژوئیۀ 1473م به ارزنجان رسیدند. در این جنگ سپاهیان ترک با از دست دادن حدود 000’20 نفر، تارانده شدند. جنگ اصلی اوزون حسن که به شکست انجامید در 16 ربیع‎الاول 878 ق/11 اوت 1473م رخ داد (بایکال، 273). کاترینو زنو سپاهیان اوزون حسن را در این جنگ، مرکب از ایرانیان و گرجیان و کردان یاد کرده است. این سپاه زیر فرمان اوغورلو محمد و زینل، پسران اوزون حسن و پیراحمد فرمانروای قرامان بود (انجمن هاکلیوت، 227 به بعد). در این جنگ کافر اسحاق سردار اوزون حسن که گویا مسیحی بود کشته شد و زینل نیز به قتل رسید. گزارش روشن دربارۀ این جنگ از آن زنوست که در رزمگاه حضور داشته است (همانجا). سلطان عثمانی پس از شکست اوزون حسن، پیشه‌وران و صنعتگران اسیر را به استانبول برد و سران قراقویونلو را که اوزون حسن به جنگ کشانده بود، آزاد ساخت. دیگر بزرگان ترکمانان به دستور سلطان قتل عام شدند. هنگامی که خبر این شکست به داراب‎بیگ حاکم قرا حصار رسید، دژ را به عثمانیان سپرد. سلطان عثمانی پس از تسخیر این دژ به پند صدراعظم خود محمود پاشا از پیگرد اوزون حسن خودداری کرد، ولی بعدها از این کار پشیمان شد و وزیر را برکنار ساخت (سعدالدین، 1/521 به بعد). اوزون حسن پس از این شکست، نامه‎ای به سنای ونیز نوشت و در آن یادآور شد که دوباره بر عثمانیان خواهد تاخت (برشت، 137)، اما ونیزیان به علت آشوبها و طاعونی که در واپسین سالهای فرمانروایی اوزون حسن در فارس رخ داده بود، به تدریج از او نومید شدند و یک سال پس ازمرگ او، در شوال 883 ق/ دسامبر 1478م با عثمانیان صلح کردند.
اوضاع فرهنگی:   دوران فرمانروایی آق‎قویونلو یکی از دوره‎های کوتاه شکوفایی فرهنگی است. با آنکه شاهان این خاندان ترک‌زبان بودند، پشتیبان فرهنگ ایرانی شدند. اوزون حسن با انتخاب تبریز به پایتختی در 874 ق/ 1469م، با محیط ایرانی که در آن می‎زیست هماهنگ شد و در زمرۀ شاهان ایرانی درآمد (مینورسکی، «ایران در سدۀ پانزدهم...»، 181). او با اینکه تبار ترک داشت، به ایرانی بودن خود می‎بالید (اروج‎بیک بیات، 128). بیشتر سالهای فرمانروایی اوزون حسن به هنرپروری و ترویج دانش گذشت. سلطان یعقوب نیز که بر اثر تشویق و مساعی استادش قاضی عیسیٰ ساوجی وزیر که خود شاعر بود (فلوگل نسخه‎ای از دیوان او را در وین نشان داده است: I/546-575)، موجب گسترش فرهنگ و دلگرمی شاعران آن دوره گردید. در حقیقت آنان متولیانِ میراثِ فرهنگیِ تیموریان بودند. بیشتر افراد این خاندان شعردوست بودند. فضل بن روزبهان خنجی شماری از آنان را به دانش‌دوستی ستوده است، به‎ویژه از ابراهیم بن جهانگیر که شاعر بوده، یاد کرده است (مینورسکی، «ترجمۀ عالم‌آرا»، 86؛ فضل بن روزبهان، 168). برخی از نام‌آوران این دوره عبارتند از علاءالدین علی بن محمد مشهور به قوشچی (د 879 ق/1474م)؛ با‌با فغانی شیرازی (د ح 925ق/ 1519م) شاعر و سخنور؛ اهلی شیرازی (د 942ق/1535م) شاعر؛ کمال‌الدین شیر‌علی بنایی (د 918 ق/1512م) شاعر، خوشنویس و موسیقی‌شناس؛ نورالدین عبدالرحمان جامی (د 898 ق/1492م)، شاعر، ادیب و عارف؛ جلال‎الدین دوانی (د 907ق/1503م) فیلسوف و متکلم بلندآوازه.
افزون بر کسان یاد‌شده، اندیشه‌وران دیگری در دربارِ آق‎قویونلو می‎زیستند. از آن میان: فضل بن روزبهان خنجی، امیر همایون، ملاشهیدی، درویش دهَکی، میرمقبول حبیبی، مولا محمد شُرَیحی، و عبدالحی نیشابوری منشی ابوسعد تیموری که پس از شکست از اوزون حسن به دربار آق‎قویونلو پیوست و تا پایان عمر در آنجا ماندگار شد.

مآخذ

ابن اجا، محمد بن محمود، العراک بین الممالیک و‎العشانیین الاتراک، به کوشش محمد احمد دهمان، دمشق، دارالفکر، 1986م، صص 163-170؛ ابن ایاس، محمد بن احمد، بدائع‎الزهور، به کوشش محمد مصطفیٰ، قاهره، الهیئة المصریه العامة للکتاب، 1984م؛ ابن بی‎بی، حسین بن محمد، الاوامر‎العلائیة فی الامور ‎العلائیة، به کوشش نجاتی لوغال و عدنان صادق ارزی، آنکارا، 1957م؛ ابن تغری بردی، یوسف، حوادث الدهور، به کوشش ویلیام پاپر، برکلی، 1930-1931م؛ همو، النجوم الزاهرة، به کوشش ویلیام پاپر، برکلی، 1920-1929م؛ ابن شاهین ظافری، خلیل، زبدة الممالک و بیان الطرق و‎المسالک، به کوشش راویس، پاریس، 1894م؛ ابن صیرفی، علی بن داوود، انباء‎الهصر با‌بناء‎العصر، به کوشش حسن حبشی، قاهره، دار الفکر ‎العربی، 1970م؛ ابن طولون صالحی، محمد، اعلام انوری، به کوشش محمد احمد دهمان، دمشق، دارالفکر، 1984م؛ ابوالغازی بهادرخان، شجرۀ ترک، به کوشش بارون دمزون، سنت پترزبورگ، 1871-1874م؛ احمد رفعت یغلقجی‌زاده، لغات تاریخیة و جغرافیة، قسطنطنیه، 1299-1300ق؛ اروج‎بیک بیات، دون‌ژوان ایرانی، ترجمۀ مسعود رجب‌نیا، تهران، بنگاه ترجمه و نشر کتاب، 1338ش؛ استرابادی، عزیز بن اردشیر، بزم و رزم، به کوشش محمد فؤاد کوپریلی‌زاده، استانبول، 1928م؛ اسلام آنسیکلوپدیسی؛ اسناد و مکاتبات تاریخی ایران، به کوشش عبدالحسین نوایی، تهران، بنگاه ترجمه و نشر کتاب، 1356ش؛ امیر علیشیر نوائی، علیشیربن کیچکنه، مجالس النفائس، به کوشش علی‎اصغر حکمت، تهران، منوچهری، 1363ش، صص 118-119، 232، 293-297؛ انجمن هاکلیوت، سفرنامه‎های ونیزیان در ایران، ترجمۀ منوچهری امیری، تهران، خوارزمی، 1349ش ؛ ایرانیکا؛ باجاکو، ویورل، «ارتباط اوزون حسن واشتفن کبیر فرمانروای ملداوی»، مجلۀ دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی تهران، س 22، شمـ 91-92 (پائیز و زمستان 1354ش)، صص 11-29؛ بارتولد، و. و، الغ‎بیگ و زمان وی، ترجمه حسین احمدی‎پور، تهران، چهر، 1336ش؛ باناچوآنو، ولاد، «روابط فرهنگی و تاریخی بین ایران و رومانی»، مجلۀ دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی تهران، س 5، شمـ 4 (تیر 1337ش)، صص 12-30؛ بدلیسی، امیرشرف‌خان، شرف‎نامه، به کوشش ولیامینوف زرنوف، سنت پترزبورگ، 1860-1862م؛ براون، ادوارد، تاریخ ادبی ایران، ترجمۀ علی‎اصغر حکمت، تهران، امیرکبیر، 1356ش، صص 571-593؛ تاریخ قزلباشان، به کوشش هاشم محدث، تهران، بهنام، 1361ش، صص 13-19؛ تتوی، احمدبن نصرالله، تاریخ الفی، نسخۀ خطی، کتابخانۀ مرکزی، شمـ 1233؛ ترابی طباطبایی، جمال، سکه‎های شاهان اسلامی ایران، تبریز، موزۀ آذربایجان، 1350ش، صص 158- 168؛ جهانگشای خاقان (تاریخ شاه اسماعیل)، به کوشش الله دتا مضطر، اسلام‌آباد، مرکز تحقیقات فارسی ایران و پاکستان، 1986م؛ حدودالعالم، به کوشش ولادیمیر مینورسکی، لندن، 1937م؛ حسینی، خورشاه بن قباد، تاریخ ایلچی نظام شاه، نسخۀ خطی دانشگاه تهران، شمـ 4323، مقاله 6، 7، جمـ؛ حولیات دمشقیة، به کوشش حسن حبشی، قاهره، مکتبة الانجلو ‎المصریة، 1968م؛ خواندمیر، غیاث‎الدین، حبیب‎السیر، به کوشش محمد دبیر سیاقی، تهران، خیام، 1353ش، 4/ 429-432؛ همو، دستور الوزراء، به کوشش سعید نفیسی، تهران، اقبال، 1317ش، دایرةالمعارف اسلام (اول)، ذیل Uzun Hasan؛ همان (دوم) ذیل Abū Sa‘id؛ دوانی، جلال‎الدین، «عرض سپاه اوزون حسن»، به کوشش ایرج افشار، مجلۀ دانشکده ادبیات و علوم انسانی تهران، س 3، شمـ 3 (فروردین 1335ش)، صص 26-66؛ دولتشاه سمرقندی، تذکرةالشعراء، به کوشش محمد رمضانی، تهران، کلالۀ خاور، 1338ش، 357- 358؛ رازی، امین احمد، هفت اقلیم، به کوشش جواد فاضل، تهران، علمی، 1340ش، 1/ 219، 223-227-2/152؛ رشیدالدین فضل‎الله، جامع‎التواریخ، به کوشش بهمن کریمی، تهران، 1338ش؛ روملو، حسن‎بیگ، احسن‎التواریخ، به کوشش عبدالحسین نوایی، تهران، بنگاه ترجمه و نشر کتاب، 1349ش، جمـ؛ همو، همان، به کوشش چارلز نارمن سدن، کلکته، 1931م، صص 13-22؛ زاهدی، حسین ابدالی، سلسلة النسب الصفویة، برلین، ایرانشهر، 1924م؛ سام میرزا، تحفۀ سامی، به کوشش رکن‎الدین همایونفرخ، تهران، علمی، 1348ش؛ سخاوی، محمدبن عبدالرحمان، الضوء اللامع، قاهره، مکتبة القدسی، 1354ق، 10/237؛ سعدالدین (خواجه افندی)، تاج‎التواریخ، استانبول، 1279ق؛ سیستانی، شاه‎حسین، احیاء‎الملوک، به کوشش منوچهر ستوده، تهران، بنگاه ترجمه و نشر کتاب، 1345ش؛ طهرانی، ابوبکر، کتاب دیار بکریه، به کوشش نجاتی لوغال و فاروق سومر، آنکارا، 1962-1964م، جمـ؛ عاشق پاشازاده، احمد، تواریخ آل عثمان، به کوشش همت علی‎بیگ، استانبول، 1332ق؛ عبدالرزاق سمرقندی، کمال‎الدین، مطلع سعدین و مجمع بحرین، به کوشش محمد شفیع، 1949م، ج 2، بخش 3، جمـ ؛ عزاوی، عباس، تاریخ العراق، بغداد، المطبعة الاهلیة، 1939م؛ غفاری، قاضی احمد، تاریخ جهان‌آرا، تهران، حافظ، 1343ش؛ غیاثی، عبدالله بن فتح‎الله، تاریخ، به کوشش طارق نافع الحمدانی، بغداد، مطبعةالاسعد، 1975م، صص 372-395؛ فخری هروی، مولانا سلطان محمد، روضةالسلاطین، به کوشش عبدالرسول خیامپور، تبریز، مؤسسۀ تاریخ و فرهنگ ایران، 1345ش؛ فرامین فارسی ماتناداران، به کوشش آ. د. پاپازیان و م. س. حسرتیان، ایروان، آکادمی علوم ارمنستان، 1956م، 1/243-295؛ فرمانهای ترکمانان قراقویونلو و آق‎قویونلو، به کوشش حسین مدرسی طباطبایی، قم، 1352ش، صص 59-127؛ «فرمانی از سلطان رستم آق‎قویونلو». به کوشش ایرج افشار، مجلۀ بررسیهای تاریخی، س 8، شمـ 4 (مهر ـ آبان 1352ش)، صص 207- 228؛ فریدون‎بیگ، منشآت السلاطین، استانبول، 1264ق؛ فضل بن روزبهان خنجی، تاریخ عالم آرای امینی، نسخۀ خطی، فاتح، شمـ 4431، نسخۀ عکسی دانشگاه تهران، فیلم 159، جمـ ؛ قرامانی، ابوالعباس، اخبار‎الدول و آثار‎الاول، بغداد، 1282ق؛ قزوینی، یحیی بن عبداللطیف، لب التواریخ، تهران، بنیاد، 1363ش؛ قمی، قاضی احمد، خلاصةالتواریخ، به کوشش احسان اشراقی، دانشگاه تهران؛ همو، گلستان هنر، به کوشش احمد سهیلی خوانساری، تهران، بنیاد فرهنگ ایران، 1352ش، صص 43-44؛ کاشغری، محمود، دیوان لغات‎الترک، به کوشش کیلیسلی رفعت، استانبول، 1915م؛ کاشفی، علی بن حسین، رشحات عین‎الحیات، به کوشش علی‎اصغر معینیان، تهران، بنیاد نوریانی، 1356ش، 1/263؛ کتابخانۀ مرکزی، فهرست میکروفیلمها، 3/140، 189؛ کربلایی، حافظ حسین، روضات الجنان، به کوشش جعفر سلطان القرّایی، تهران، بنگاه ترجمه و نشر کتاب، 1344ش؛ کلاویخو، روی، سفرنامه، ترجمۀ مسعود رجب‌نیا، تهران، بنگاه ترجمه و نشر کتاب، 1344ش؛ کونتارینی، آمبروزیو، سفرنامه، ترجمۀ قدرت‎الله روشنی، تهران، امیرکبیر، 1349ش؛ گازرگاهی، کمال‎الدین حسین، مجالس العشاق، کاونپور، 1314ق/1897م، صص 238-239؛ گاوان، خواجه عمادالدین، ریاض الانشاء، به کوشش غلام یزدانی، حیدرآباد دکن، دارالطبع سرکار عالی، 1948م، صص 227-232؛ گردیزی، عبدالحی بن ضحاک، زین‎الاخبار، به کوشش عبدالحی حبیبی، تهران، دنیای کتاب، 1363ش؛ لاری، محمد بن صلاح، مرآة الادوار و مرقاة الاخبار، نسخۀ عکسی دانشگاه تهران، شمـ 1333؛ مبارکشاه مروروذی، فخرالدین، تاریخ، به کوشش ادوارد دنیسون راس، لندن، 1927م؛ مجدی، محمد حسینی، زینت المجالس، تهران، سنایی، 1342ش، صص 966-974؛ مروارید، خواجه عبدالله، شرف‎نامه (انشای مروارید)، به کوشش هانس روبرت رویمر، ویسبادن، 1959م، متن فارسی، 75، متن آلمانی، 224؛ مستوفی تبریزی، میرزا رضی، زینةالتواریخ، نسخۀ خطی مجلس شورای (سابق)، شمـ 258، صص 753-765؛ منجم‌باشی، احمدبن لطف‎الله، صحائف‎الاخبار، استانبول، 1285ق؛ منزوی، احمد، فهرست خطی فارسی، 6/4353، 4178؛ مینورسکی، ولادیمیر، «ایران در سدۀ پانزدهم بین ترکیه و ونیز»، ترجمۀ محمدباقر امیرخانی، نشریۀ دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی تبریز، س 24، شمـ 102 (تابستان 1351ش)، صص 155-192؛ همو، تاریخ تبریز، ترجمۀ عبدالعلی کارنگ، 1337ش، صص 43-49؛ همو، سازمان اداری حکومت صفوی، ترجمۀ مسعود رجب‌نیا، تهران، زوار، 1334ش؛ نادر میرزا، تاریخ و جغرافیای دارالسلطنۀ تبریز، تهران، 1323ق، صص 295-297؛ نویدی شیرازی، ملا عبدی‎بیک، تکملة الاخبار، نسخۀ خطی، کتابخانۀ ملی ملک، شمـ 3890، صص 555-569؛ هینتس، والتر، تشکیل دولت ملی در ایران، ترجمۀ کیکاووس جهانداری، تهران، نشریۀ کمیسیون معارف، 1346ش، جمـ؛ «هفت فرمان دیگر از پادشاهان ترکمان»، به کوشش حسین مدرسی طباطبایی، مجلۀ بررسیهای تاریخی، س 11، شمـ 2 (خرداد ـ تیر 1353ش)، صص 87-126؛ نیز:

All ouche, Adel, The Origins and Development of the Ottoman Safavid Comflict (906-962/1500-1555), Berlin, Klaus Schwarz Verlag, 1983, pp.9-15; Aubin, Jean, «La Politique religieuse de Safavids», Le shi’isme Imamite, Paris, 1970, pp. 234-244; id, «Les Relation diplomatiques entre les Ag-goyunlü et les Bahmanides», Iran and Islam, ed.C.E. Bosworth, Edinburgh, 1971. pp. 11-15; id, «Note sur quelques documents Ag-goynulu»; Mélanges louis Massignon, Damascus, 1956, I/123-147; Babinger, Franz, «Der Islam in Kleinasien» ZDMG, Leipzig, 1922, p. 136; id, «Marino Sanuto’s Tagebücher als Quellen zur Geschichte der Safawiya», A Volume of Oriental Studies Presented to E. G. Brown, eds T.W.Arnold, R.A.Nicholson, Cambridge, 1922, pp.28-50; Bacquié-Grammont, Jean Louis, «deux Lettres du Murad Akkoyunlü», JA, 1985, CCLXXIII/163-182; Baykal, Bekir, «Uzun Hasan’in Osmanlilara Karsi Kati Mücadeleye Hazirliklari ve Osmanli Akkoyunlu», Belleten, Ankara, 1954, XXI/261-284; Berchet, Guglielmo, La Repubblica di Veneziaxe la Persia, Turino, 1865; Blochet, E., Catalogue des Manuscrits Presans, Paris, 1928, I/437; Brosset, M.F., Histoire de la Géorgie depuis L’antique Jusqu’áXIXème Siécle, st. Petersburg, 1849-1857; Busse, Herbert, Untersuchungen zum Islamichen Kahzleiwesen an Hand Türkmenischer und Safawidischer Urkunden, Cairo, 1959, pp. 250-252; Cahen, Claud «Les Tribus Turques d’Asie Occidentale Pendant La Periode Seljukide», WZKM, 1952, XLI/178-187; Chalcocodyles, Laonikos, Laonici Chalcocodylae Historiarum Demontrationes, ed. E. Darko, Budapest, 1922-1923; Clauson, Gerald, An Etymological Dictionary of the Pre- Thirteenth Century Turkish, Oxford, 1972; Dietrich, A., «Bemerkungen zu Minorsky’s Studien zur Kaukas Geschichte», Orientalia, 1958,pp. 262 -268; Elwell-Sutton, L. P., Bibliographical Guide to Iran, London, 1983; Fallmerayer, J. Ph; Geschichte des Kaiserthums υon Trapezunt, München, 1827, pp. 251-259; Finster, Barbara, »Sistan zur Zeit Timuridischer Herrschaft:, AMI, 1976, IX/207-215; Flügel, Gustav, Die Arabischen Persischen und Türkischen Handschriften der K.U.K. Hofbibliothek zu Wien, Wien, 1865-1867; Fragner, Bert, «Social and Internal Economic Affairs», The Cambridge History of Iran, ed. Peter Jackson and Laurence Lochart, Cambridge, 1986, VI/491-565; Halevy, Mayer, «Les Guerres d’Etienne Le Grand et de Uzun-Hassan Contre Mahomet II, D’aprés La Chronique de la Turque du Candiote Elie Capsali (1528)», Studia e Acta Orientalia, Bucarest, 1957, pp. 189-198; Hinz Walther, «Das Steuerwesen Ostanatoliens Im 15 und 16. Jahrhundert», ZDMG, 1950; Huart, Clement, Les Calligraphes et les Miniaturistes de L’Orient Musulman, Paris, 1908; il Kitab-i dede Qorqut, ed Ettore Rossi, Vaticano, 1952, pp. 46-49; Koprülu, F., Les Origines de L, empire Ottoman, Paris, 1935; Malipiero, Domenico, Annali Veneti dall’anno 1457 a 1500, Florence, 1843-1844; Manakib-I Haci Bektās-I Veli, ed. Abdülbāki Gölpinarli, Istanbul, Inkilāp Kitabe‌vi, 1958, pp. III, XXXVI; Minorsky,V., «A Civil and Military Review in Fars» BCOAS, 1939, IX/927-960; id, «Jihan-Shah Qara-Qoyunlu and his Poetry», BSOAS 1954, XIV/271-297; id, «La Perse au XV siécle», Orientalia Rumana, 1958; id, Persia in A.D. 1478-1490, an abridge Translation of Fadlullah b. Ruzbihan Khunji’s Tarikh-Alam-ara-yi Amini, London, 1957, (Passimr), id, «The Aq-Qoyunlu and Land Reforms», BSOAS, 1955, XVII/449-462, id. «The Clan of Qara-goyunlu rulers», Koprülu Armagani, Istanbul, 1953, pp. 391-395; id, «the Qara-Qoyunlu and the Qutb-Shahs», BSOAS, 1955, XVII/50-73; id, «Thomas of Metsof on the Timurid Turkman War», Lahore, 1955, pp. 145-170; Petrushevsky, I.P., «Vnyutrenny aya Ploitika Akhmeda Akkoiynlyu», Sbornik Statei Po istorii Azerbidzhana, Baku, 1949, I; Piemontese, Angelo, Bibliografia Italiana del’Iran (1462-1982), Napoli, instituto Universitario Orientale, 1982, I/303-305; Rabino H.L., Coins of Jala’ir, Karakoyunlu, Mushasha and Akkoyünlü, 1950, X/94-139; Rashid al-din Fazlullah, Die Geschichte der Oguzen des Rashid ad din, Wienna, 1969; Rieu, Charles, Catalogue of the Persian Manuscripts in the British Museum, London, 1879, I/115-117; Roemer, H. R., «Das Turkmenische Intermezzo; Persische Geschichte zwischen Mongolen und safawiden», AMI, 1976, IX/263-297; id, «Die turkmenischen Qîzîlbas Gründer und Offer der Safawidischen Theokratie», ZDMG, 1985, XXXV/227-240; id, «Le dernier firman de Rustam Bahadur Aqqoyünlü», BIFAO, 1959, LIX; id, Staatsschreiben der Timuriden zeit, Wiesbaden, 1952, pp. 105, 143, 183-185; id, «The Türkmen Dynasties», The Cambridge History of Iran, eds. Peter Jackson and Laurence Lockhart, Cambridge 1986, VI/147-188; Sadik, Erzi, Adnan, «Akkoyünlü ve Karākoyünlü Tarihi Hakkinda ArŞtirmalar», Belleten, Ankara, 1954, XVIII/179-202; Scarcia, Gianroberto, «Venezia e la Persia tra Uzun Hasan e Tahmasp (1452-1572)», Acta Iranica, Leiden, 1974, III/419-438; Schefer, Ch., Chrestomathie Persane, Paris, 1885, pp. 56-104; Sumer, Faruk, «Bayindir, Peçenek ve Yüregirler», Ankara University dil ve Tarich-Coğrafya Fakūltesi dergisi, 1953, XI/317-344; id, Karakoyūnlar, Ankara, 1967, pp. 1-11, 35-37; Storey, C. A., Persian Literature, London, 1927, I/13, 116, 135, 298, 1239; Tauer, Flex, Les Manuscrits Persans Historiques des Bibliotheques de Stamboul, 1931; Tiepolo, Maria Francesca, La Persia e la republica di Venezia, Tehran, 1973, pp. VII-XIX; Uzun, car, sili, Ismail Hakki, Anadolu Beylikleri-Ak-Koyūnlū ve Karā-Koyūnlū devletleri, Ankara; 1984, pp. 188-198’ Weil, Gustav, Geschichte der Chalifen, Stuttgart, 1862; Woods, John, E., The Aqquyūnlū, Clan ,. Confederation, Empire, A study in 15 th/9 th Century Turko-Iranian Politics, Minnpolis, Bibliotheca Islamica, 1976 (Passim)

رضا رضازاده لنگرودی