پنجاه به در

پَنْجاهْ‌به‌دَر، از انواع مراسم باران‌خواهی در شهر قزوین، که همه‌ساله در پنجاهمین روز از بهار، یعنی 19 اردیبهشت، در محل یکی از مصلاهای قدیم شهر برگزار می‌شود. این مصلا میان باغات سنتی‌ شهر، بیرون دروازۀ راه‌ ری، در جنوب شرقی دروازۀ تهران فعلی قرار دارد. در جوار آن، آب‌انبار و مسجدی نیز ساخته بوده‌اند که امروزه از میان رفته و آب‌انبار نیز مخروبه و غیرقابل‌استفاده است. 
به گفتۀ سالمندان منطقه، پنجاه به‌در رسمی است بسیار قدیم که در گذشته اختصاص به زنان داشته است (تحقیقات ... )؛ زنان در صبح روز «پنجاه» به اتفاق دوستان، همسایه‌ها و آشنایان خود از خانه بیرون می‌آمدند و به مصلا، که تا نیم سدۀ پیش در شهر قرار داشت، می‌رفتند. چنانچه در آن سال باران کمی باریده بود و احتمال خشک‌سالی می‌رفت، روی بام آب‌انبار به نیت باران‌خواهی نماز حاجات می‌خواندند و از خداوند، برکت و ترسالی را طلب می‌کردند (نک‍ : ه‍ د، باران‌خواهی) و اگر بارش باران را در آن سال کافی می‌دانستند، نماز شکر به‌جا می‌آوردند (تحقیقات). زنان پس از ادای نماز، چند قطعه سنگ برمی‌داشتند و به نیت برآورده‌شدن خواسته و حاجتی که داشتند، این سنگها را بر سردر و دیوارۀ آجری آب‌انبار می‌چسباندند. به اعتقاد آنها چنانچه سنگها به سردر، یا دیوارۀ آب‌انبار می‌چسبید، خواسته و حاجت آنها به‌زودی برآورده می‌شد. در این صورت، آنها در پنجاه به‌در با خود نان و ماست می‌آوردند یا آش‌رشته می‌پختند و میان شرکت‌کنندگان تقسیم می‌کردند. این رسم امروزه نیز رایج است (شیرمحمدی، 12). 
چسباندن سنگ با نیت برآورده‌شدن خواسته و حاجت در برخی از بقاع مقدس نیز رواج دارد (نک‍ : ه‍ د، بی‌بی شهربانو). از دیگر نذریهایی که در این روز پخش می‌شده، نان و پنیر، آجیل مشکل‌گشا، شیرینیهای باقی‌مانده از سفرۀ نوروز، و پیش‌غذا یا میان‌وعدۀ خاص قزوینیها به نام دُیماژ بوده است. 
امروزه مراسم پنجاه به‌در با تفاوتهای قابل توجهی نسبت به گذشته اجرا می‌شود. دیگر مصلا محل اختصاصی تجمع مردم نیست، بلکه در این روز مردم به همۀ تفرجگاههای شهر می‌روند و ضمن خوردن غذا و تنقلات، به انواع بازی و تفریح می‌پردازند؛ در عین حال، مراسم از حالت ویژۀ زنانه نیز خارج شده است.

مآخذ

 تحقیقات میدانی مؤلف؛ شیرمحمدی، مهری، «باران‌خواهی در ایران: آیین ‹پنجاه بدر› در قزوین»، حافظ، تهران، 1389 ش، شم‍ 73.

فرشته بهرامی