ادبیات عامیانۀ ایران

اَدَبیّاتِ عامیانۀ ایران،  نام مجموعه‌مقالات دربارۀ افسانه‌ها و داستانهای عامیانه و آداب و رسوم مردم ایران، تألیف محمدجعفر محجوب (1303-1374ش / 1924-1996م؛ ه‍ م)، پژوهشگر ادب عامه و استاد دانشگاه.
این کتاب که در 1382ش به کوشش حسن ذوالفقاری منتشر شد، مقالات آن طی 50 سال در مطبوعات و مجلات فرهنگی و ادبی در ایران و خارج از ایران چون سخن، ایران‌نامه، ایران‌شناسی، فرهنگ، کتاب هفته، راهنمای کتاب، یغما، کاوش، هفت هنر، هنر و مردم، صدف، نگین، و ایران آباد چاپ شده بود. از مجموع 150 مقالۀ این کتاب، 57 مقالۀ آن در حوزۀ ادبیات عامه است. مقالات در 3 بخش کلیات، داستانها و افسانه‌ها، و آداب و رسوم تنظیم شده است. بخش داستانها و افسانه‌ها خود 3 فصل دارد: فصل اول دربارۀ داستانهای عامیانه و شامل بررسی انواع داستان از نظر موضوع، محتوا، ساخت، ارزش و اهمیت آنها ست. فصل دوم به معرفی 35 داستان عامیانه و شرح و بسط و معرفی و تبیین ویژگیهای زبانی، ادبی و محتوایی و ریخت‌شناسی هریک اختصاص دارد. این بخش که جنبۀ کتاب‌شناختی دارد، خواننده را با بخشی از حوزۀ ادبیات داستانی عامیانه آشنا می‌سازد و از این نظر، کاری بدیع و تازه است. 
برخی از داستانهای معرفی‌شده در این کتاب عبارت‌اند از: سمک عیار، ابومسلم‌نامه، امیر ارسلان رومی، اخترنامه، داراب‌نامه، داستان فیروزشاه، و بهرام و گل‌اندام. معرفی این آثار داستانی که گاه برای اولین‌بار صورت می‌گرفت، باعث شد که بعدها محققان آنها را به‌طور مستقل چاپ کرده، و دربارۀ آنها تحقیق کنند. فصل سوم منتخبی از آثار داستانی عامیانه چون ابومسلم‌نامه، بوستان خیال، حمزه‌نامه، داستان فیروزشاه، و چند داستان دیگر همراه با شرح و توضیح متن است.
بخش سوم کتاب شامل معرفی مقالات مربوط به آداب و رسوم و موضوعاتی چون سخنوری، کبوتر و کبوتربازی، نقالی، قصه‌خوانی، عیاری و افسانه‌های مرغان است. 
این کتاب در سیر مطالعۀ ادبیات عامیانۀ ایران، هم به سبب تقدم فضل نویسندۀ آن و هم به دلیل فضل تقدم در نگارش مقالات در این حوزه، از منابع مهم و دست اول به‌شمار می‌رود. قوت قلم، روش علمی، تازگی موضوعات، شیرینی و جاذبۀ مطالب از ویژگیهای این مجموعه است. برخی مقالات این مجموعه چون سخنوری در نوع خود و در زمان خود و حتى امروز تازگی داشته و دارد.

مأخذ

 محجوب، محمدجعفر، ادبیات عامیانۀ ایران، به کوشش حسن ذوالفقاری، تهران، 1382ش.

حسن ذوالفقاری