آسوریان

آسوریان، یکی از گروههای قومی ساکن در ایران و برخی کشورهای دیگر که هویت، فرهنگ و تاریخ مختص به خود دارند. جمعیت آسوریان جهان را بین 000‘300 تا حدود یک میلیون نفر تخمین زده‎اند که در ایران، عراق، ترکیه، سوریه، اردن، لبنان، ایالات متحدۀ امریکا، اتحاد جماهیر شوروی و برخی از کشورهای اروپایی زندگی می‎کنند (دایرةالمعارف بزرگ شوروی؛ آمریکانا، ذیل نستوری گری؛ کلارک، 141). آسوریان ایران تا پیش از انقلاب بین 000‘70 تا 000‘90 نفر (شاید 000‘75 نفر، دایرةالمعارف بزرگ شوروی، ذیل ایران) بوده‎اند.
آسوریان ایران بیشتر ساکن تهران و ارومیه‎اند و در اهواز، باختران، همدان، قزوین، اصفهان، تبریز، و سلماس نیز زندگی می‎کنند. بجز ایران، مناطق کوهستانی کردستان عراق و ترکیه هم از مراکز تجمع سنتی و مهم آسوریان است (تسرتلی، 16, 17). با این همه، پاتریارک یا اسقف اعظم آسوریان مقیم ایالات متحدۀ آمریکاست (واترفیلد، 79، مایر، ذیل کلیسای آسوری).
شواهد زبان‎شناسی و مردم‎شناسی طبیعی یا زیستی ثابت می‎کند که آسوریان، مسیحیان سریانی‎زبان و از خانوادۀ سامی‎اند و با اینکه اختلاط با مردمان دیگر، تغییراتی در ساختمان جسمانی ایشان به وجود آورده، اما گروههای اصیل‎تر، شکل و خصوصیات سامی خود را حفظ کرده‎اند (فیلد، 59). اینان از دیرباز به اعتقاد نستوری (نک‍ : نسطوریه) پای‎بند بوده‎اند، لیکن در میان آنان آسوریان یعقوبی مونوفیزیت (نک‍ : یعقوبیه) و گروهی وابسته به کلیسای کاتولیک رم ــ که خویشتن را کلدانی (نک‍ : کلدانیان) می‎خوانند ـ و اندکی ارتودُکس یونانی و پروتستانت انجیلی نیز یافت می‎شود. به‌علاوه، در حوالی سلماس آسوریانی زندگی می‎کنند که یهودی‎اند و به لهجۀ خاص خود، آرامی یهودی سخن می‎گویند (تسرتلی، 17, 23)، اما اینان همگی سابقۀ تاریخی مشترک دارند و اختلافات اعتقادیشان بعداً بروز کرده است (بجز آسوریان یهودی، که اطلاع درستی از سابقۀ تاریخی آنان در دسترس نیست). کلیسای نستوری سریانی‎زبان در سرزمینهای شرقی ایران فعالیتهای تبلیغاتی گسترده‎ای داشت و دامنۀ کارش به چین و هند نیز رسیده بود، چنان‌که در برخی از نواحی جنوبی هند، چون مالابار و نیز در بخشهایی از چین و آسیای مرکزی، گروههای بسیاری بدان گرویدند (هیستینگز، ذیل مسیحیان سریانی؛ دایرةالمعارف بزرگ شوروی؛ آمریکانا، ذیل نستوری‌گری). از سوی دیگر مارونیان لبنان نیز از مسیحیان سریانی شمرده می‎شوند و وجه مشترک همۀ این گروهها قبول زبان سریانی به عنوان زبان دینی است، هرچند که تکلم هر گروه به زبان محلی خویش است (هیستینگز، ذیل مسیحیان سریانی)، ولی آسوریانِ موضوع این مقاله ظاهراً بقایای سریانی‌زبانان مسیحی‌شده در اعصار گذشته‎اند.
آسوریان خود را از نسل آشوریان کهن، یعنی مردم کشوری که در 612 ق‌م به دست مادها و متحدین آنان مضمحل شد، می‎دانند، اما بر سر این سخن گفتگوهای بسیار است. آشوریان باستانی، قوم و کشور خود را اشّور می‎نامیدند، اما آسوریان خود را سورایی. اسّورایی، و اثورایی می‎نامند، که نام اخیر بیشتر به آسوریان کوهستان‎نشین اطلاق می‎شود (دایرةالمعارف بزرگ شوروی؛ تسرتلی، 16). واژۀ سورایی (به معنی سریانی = سوریه‎یی نک‍ : پانوسی، 90) را شاید بتوان اختصار اسّورایی (آشوری) دانست. ولی درستی این فرض مسلم نیست (همو، 91)، چنان‌که گروهی برآنند که نام آسوری برای این قوم سریانی‎زبان عنوان جعلی است و به قول فیلیپ حِتّی، مبلغین آنگلیکن این نام را رواج دادند، و در آن زمان مورد پذیرش رهبران قوم نیز قرار‌گرفت (حتّی، 519). لیکن باید توجه داشت که نام آشور پس از سقوط امپراتوری آشور ادامه داشته است. در سنگ‎نبشته‎های هخامنشیان اثورا (آشور) نام یکی از ایالات آن امپراتوری است (کنت، 166)؛ در 116م، تراژان امپراتور روم ادیابنه، یا ادیابن (واقع در شمال بین‎النهرین و حوالی زاب بزرگ) را تسخیر کرد و آن را با نام «آشور» ولایتی از روم گردانید (اولیری، 17؛ دوبواز، 207). این سرزمین که در اعصار گذشته قسمتی از امپراتوری آشور بود، بعداً باز به ایران ملحق گردید، در حالی که نینوا متعلق به آن محسوب می‎شد (همو، 164). آمیانوس که در دورۀ ساسانیان می‎زیست آشور را یکی از ایالات ایران می‌خواند (کریستن‌سن، 158). در قرن دوم در آشور مسیحیانی بوده‎اند و تاتیان می‎گوید که او خود در «سرزمین آشوریان» به دنیا آمده است (هیستینگز، ذیل مسیحیان سریانی).
بنابر یک سند ارمنی، کریستاپور اول، کاتولیکوس یا جاثلیق ارمنستان (میان سالهای 475، 480م) نامه‎یی به مناطق آشوری می‎نویسد و آنان را از اختلاط با نستوریان برحذر می‎دارد (الیسائوس، مقدمه، 16, 17). باتوجه به نکات بالا عنوان آسوری برای این مردم به‌کلی بی‎اساس و خالی از سابقۀ تاریخی نمی‎نماید، و شاید قومی که در این کوهستانها از دیرباز می‎زیسته‎اند نام خود را به‌رغم تغییر زبان، همچنان حفظ کرده باشند.
اما از سوی دیگر، زبان آسوریان امروزی دنبالۀ زبان اشوریان باستان نیست، بلکه تنها خویشاوندی دوری با آن دارد. زبان آسوریان (سریانی) همچون زبان آشوریان از خانوادۀ بزرگ زبانهای سامی (آمریکانا، ذیل زبانهای سامی) یا حامی ـ سامی است (دایرةالمعارف بزرگ شوروی). زبان آشوری باستانی، یا زبانی است مستقل و یا لهجه‎یی است از زبان بابلی باستان، و به هر حال از گروه شرقی زبانهای سامی شمرده می‎شود، ولی منشأ زبان سریانی از شاخۀ شمالی این خانواده است (آمریکانا، ذیل زبانهای سامی). زبان آسوریان امروزی که به آرامی تلمود بابلی و به زبان مندایی نزدیک است به نامهای آرامی جدید و سریانی جدید نیز خوانده می‎شود. کسانی را که به این زبان سخن می‎گویند سریانیان و آسوریان می‎نامند و تنها بعضی، آنان را «آرامیان» نامیده (تسرتلی، 16) و یا از بقایای آرامیان شمرده‎اند (دایرةالمعارف بزرگ شوروی، ذیل آرامیان).
آرامیان مردمی از خانوادۀ سامیان بودند که تا اوایل هزارۀ 2ق‌م در شبه‎جزیرۀ عربستان سکونت داشتند، لیکن در ربع آخر این هزاره یا حتى پیش از آن به سوی شمال، به بین‎النهرین، سوریه و آشور مهاجرت کردند ( آمریکانا، ذیل زبانهای آرامی؛ دایرةالمعارف بزرگ شوروی، ذیل آرامی؛ جودائیکا، ذیل آرام، آرامیان). آرامی در پایان قرن 11ق‌م، زبان مردمی بود که در سوریۀ کنونی اقامت گزیدند (آمریکانا، ذیل زبانهای آرامی) و در آغاز هزارۀ اول ق‌م، آرامیان دولت مستقل خود را در سوریه بنا نهادند (جودائیکا، ذیل آرام، آرامیان). اما پس از سقوط این دولت (732 ق‌م) زبان آرامی زبان بین‎المللی سراسر منطقه گردید ( آمریکانا، ذیل زبانهای آرامی). این زبان نخست در امپراتوری آشور جنبۀ بین‎المللی یافت (جودائیکا، ذیل آرامی) و سپس در شاهنشاهی هخامنشی (آمریکانا، ذیل زبانهای جهان؛ جودائیکا، ذیل پارس؛ دایرةالمعارف بزرگ شوروی، ذیل آرامی؛ کریستن‎سن، 66؛ پانوسی، 88) نیز رایج شد. زبان آرامی در نتیجۀ قبول عام، زبان رایج در آسیای جنوب غربی شده (دایرةالمعارف بزرگ شوروی، ذیل آرامی) در آسیای صغیر، سوریه و بین‎النهرین گسترش یافت، چنان که کلدانیان، آشوریان، مردم فلسطین و اسرائیلیان فی‎الواقع آرامی‌زبان شده بودند (پانوسی، 88، 89). پس تنها تکلم به زبان آرامی نمی‎تواند تعیین‎کنندۀ ریشۀ قومی این مردم باشد و اثبات آرامی بودن آنان احتیاج به شواهد بیشتر دارد.
چنین به نظر می‎رسد که مردم آرامی‌زبان، پس از قبول مسیحیت، برای تمایز خود از آرامیان غیرمسیحی نام سریانی را برای خویش برگزیدند (آمریکانا، ذیل ادبیات و زبانهای سریانی، زبانهای سامی؛ صفا، 11؛ حِتّی، 171). اما سریانی لفظی یونانی بود که یونانیان به مردم بخش غربی امپراتوری کهن آشوری اطلاق می‎کردند (آمریکانا، ذیل زبانهای سامی) و از این روی در ترجمۀ کتاب عهد عتیق به زبان یونانی، آرام عبری به سوریا ترجمه شد (هیستینگز، ذیل سریانیان).
پس از آنکه مسیحیت در آسیای غربی منتشر شد، زبان سریانی به عنوان زبان دینی در کلیساها و مدارس این سرزمینها رواج یافت. سپس با گسترش این دین به ایران، اقوام مختلف آن، و ازجمله آسوریان، با قبول دین مشترک و زبان رسمی آن به یکدیگر نزدیک شده، حتى بسیاری از آنان در‌هم آمیختند و فرهنگ و ادبیاتی که در مدارس بزرگ و مراکز علمی آنان (چون رُها، نصیبین و جندی‎شاپور) به این زبان پدید آمد و واسطۀ نقل علوم و معارف یونانی به این سوی جهان (ایران و سپس سرزمینهای اسلامی) شد نیز کلاً ساخته و پرداختۀ کسانی بود از مردمان گوناگون این منطقه که دین مسیحی و زبان وابسته به آن (سریانی) را پذیرفته بودند. در زمرۀ این مسیحیان، آسوریان، نستوری‌مذهب بودند که به انفصال میان جنبۀ بشری و الٰهی عیسى مسیح(ع) اعتقاد داشتند. بدین‎سان، آنان نیز تابع کلیسای نستوری بودند، کلیسایی که از کلیساهای کاتولیک و ارتودُکس جدا شد و با نام «کلیسای شرق سریانی» (بعداً «کلیسای شرق آسوری») در سرزمینهای شرقی گسترش و نفوذ فراوان یافت.
در دوران اسلامی، کلیسای مشرق و پیروان آن فراز و نشیبهای بسیار به خود دیدند، گاهی در آسایش بودند و زمانی آسیبها و سختیهای فراوان تحمل کردند (متز، 1/47-74)، ولی به هر حال در قرن 7ق/13م این کلیسا 25 مطران‎نشین و 75 اسقف‎نشین در آسیا داشت (آمریکانا، ذیل نستوری‌گری). حملۀ مغول برای مسیحیان نیز بلایی بزرگ بود؛ با سقوط بغداد، کاتولیکوس یا پاتریارک کلیسای نستوری، از بغداد (مقر پاتریارک نستوریان تا آن زمان) آواره شد، سازمان کلیسا درهم ریخت و ادامۀ زندگی مسیحیان با دشواری بسیار روبه‎رو گشت. گرچه در زمان هولاکو، و اباقاخان، مسیحیان موقعیت ممتازی به دست آوردند، لیکن این وضع دوامی نیافت و کاتولیکوس مجبور شد که مرکز خود را به اُشنویه در جنوب شهر ارومیه منتقل کند (واترفیلد، 49, 50؛ دهقانی تفتی، 86). حملات تیمور ضربه‎ای سنگین بر کلیسای شرق وارد کرد و در‌نتیجۀ قتل‎عامهای مسیحیان در این دوران، مسیحیت از سرزمینهایی که در آن رواج گرفته بود تقریباً محو شد و گروههای اندکی که جان به در برده بودند به کوهستانهای غرب دریاچۀ ارومیه، کردستان ایران و عراق و ترکیه پناه بردند. اغلب محققین بر این نظرند که مسیحیان آسوری امروز بازماندگان این گروهها هستند (واترفیلد، 54, 78؛ میلر، 324؛ آمریکانا، ذیل نستوری گری؛ هیستینگز، ذیل مسیحیان سریانی)، لیکن این قول اساس استواری ندارد.
می‎دانیم که در زمان حملۀ مغول، بسیاری از ایرانیان مسیحی حتی از خواندن کتاب مقدس خویش به زبان سریانی عاجز و نیازمند به ترجمۀ آن به زبان فارسی شده بودند (دیاتسرون، مقدمه، 3، 4)؛ اگر آسوریان کنونی فرزندان و بازماندگان همان کسانی باشند که از نواحی مختلف ایران به غرب دریاچۀ ارومیه و کوهستانهای کردستان مهاجرت کردند، چگونه زبان مادری خود ــ فارسی ــ را فراموش کردند و یکباره سریانی‌‌زبان شدند؟ و اصولاً این تغییر زبان برای چه بوده؟ منطقی‎تر آن است که گفته شود آسوریان سریانی زبان از زمانهای پیش در نواحی کوهستانی ادیابن سکونت داشته، و به‌سبب شرایط مساعد محیط، دین و زبان خود را تا این زمان حفظ کرده‎اند، و در سدۀ 8 و 9ق/14 و 15م گروههایی از همکیشان ایرانی خود را که به آنان پناه برده بودند در میان خود پذیرفتند، و این پناهندگان به‌تدریج در محیط جدید و در اکثریت سریانی‌زبان جذب شدند.
آگاهی ما از احوال آسوریان تا زمانی که مبلغین مسیحی اروپایی به این منطقه آمده و دربارۀ این مردم گزارشهایی دادند، همچنان اندک است. یکی از این گزارشها نشان می‎دهد که در 1063ق/1653م، 000‘40 خانوادۀ آسوری در اطراف دریاچۀ ارومیه می‎زیسته و از لحاظ معیشت بسیار فقیر بوده‎اند (واتر‌فیلد، 71). نزدیک به یک قرن پیش از آن، یعنی در 958ق/1551م، بین آسوریان کشمکشی پیش آمد و گروهی تعیین پاتریارک جدید از نسب پاتریارک قبلی را نپذیرفته، خود پاتریارکی به نام یوحنا سولاکا برگزیده بودند. وی برای گرفتن تأیید به رم رفت و به دست پاپ جولیوس سوم رسماً کاتولیک شد و امیدوار بود که با کلیسای خود که متحد کلیسای رم شده بود (960ق/1553م، مایر، ذیل کلیسای آسوری) بر نستوریان غلبه کند، ولی چنین نشد. کرسی یوحنا سولاکا در ارومیه قرار داشت و مقر گروه اول در موصل بود. 3 تن از جانشینان سولاکا روابط خود را با رم ادامه دادند، اما تماسها تدریجاً ضعیف و سرانجام گسسته شد. آخرین اعتقادنامه توسط مار شیمون (شمعون) دوازدهم در 1081ق/1670م به رم فرستاده شد.
از سوی دیگر کلیسای اصلی موصل در 1091ق/1680م به رم متوجه شد و به دست پاپ اینوسنت یازدهم به کیش کاتولیک درآمد، لیکن به زودی یعنی در اوایل قرن 18 این کلیسا نیز همچون کلیسای ارومیه از رم فاصله گرفت و هر دو به موضع مستقل سابق خود برگشتند. در این احوال مَطْران دیاربکر به کلیسای رم پیوست و به عنوان پاتریارک کلدانیان ــ در اتحاد رم ــ منصوب گشت. در 1242ق/1826م، کلیسای موصل بار دیگر با رم متحد شد، و از آن پس این شهر مقر کلدانیان گردید، ولی پاتریارک ارومیه به مذهب نستوری خود باقی ماند و تنها وارث کلیسای شرق موسوم به «کلیسای شرق آسوری» شد (واترفیلد، 78؛ آمریکانا، ذیل نستوری‌گری؛ الدر؛ 13، پانوسی، 106، هیستینگز، ذیل مسیحیان سریانی). اکنون کلیسای شرق آسوری وابسته به «شورای عالی کلیساهای جهان» است (مایر، ذیل کلیسای آسوری).
چنانکه گفته شد در نیمۀ قرن 11ق/17م، 000‘40 خانواده یا به تقریب 000‘200 نفر آسوری اطراف دریاچۀ ارومیه ساکن بودند، ولی در 1247ق/1831م این شمار به 000‘125 تن رسید، زیرا بیماری وبا نزدیک به نیمی از جمعیت آنان را از میان برده بود. در 1263ق/1847م نیز، باز وبا در میان آسوریان شیوع یافت و جمع کثیری از آنان را نابود کرد. آسوریان از هیچ‎جا کمکی دریافت نمی‎کردند و تنها از طرف مؤسسات مسیحی اروپایی اندکی دارو به آنان می‎رسید و مبلغان مسیحی تا اندازه‎ای که می‎توانستند به درمان بیماران می‎پرداختند (واترفیلد، 102, 110). یکی از این مبلغین دکتر پرکینز آمریکایی بود که در 1261ق/1845م، به دعوت آسوریان به ارومیه آمد. بر اثر تلاشهای او و هیأت همراهش مدرسه‎هایی برای پسران و دختران آسوری تأسیس شد، و با ماشین چاپی که از انگلستان وارد کرده بودند، کتاب مقدس را به زبان آسوری به چاپ رساندند. این گروه خدمات دیگری هم کردند، اما در عین حال، به سبب تبلیغات آنان، باز گروه دیگری از آسوریان از کلیسای اصلی خود جدا شدند و کلیسای انجیلی پروتستانت را تشکیل دادند (الدر، 107، 108).
زبان آسوری معاصر، یا بهتر بگوییم لهجۀ رسمی آن که در کتابها به کار می‎رود، گویش مردم اطراف دریاچۀ ارومیه است. قبول آن هم به عنوان لهجۀ رسمی پس از 1256ق/1840م شروع شد که هیأتهای تبلیغی مسیحی در این منطقه به فعالیتهای فرهنگی پرداختند و چند مدرسه و یک چاپخانه در آنجا تأسیس کردند. از آن پس خط سریانی نستوری که تنها برای مقاصد دینی به کار می‎رفت کاربرد عمومی یافت (تسرتلی، 18)، اما اختلاف فرقه‎ای و بُعد مسافت میان دو گروه نستوری و یعقوبی موجب تثبیت 2 نوع خط در میان آنان شد: نستوریان شرقی خط خاص خود و یعقوبیان سوریه خط مخصوص به خویش را اختیار کردند (همو، 24). در زبان آسوری کنونی، زبان معمول در کلیسا با زبان محاوره‎ای تفاوت دارد، و در زبان محاوره به سبب ارتباطهای اجتماعی واژه‎های کردی، عربی و ترکی راه یافته است (فیلد، 59؛ تسرتلی، 93؛ واترفیلد، 105).
آسوریان کوهستان با قبایل کرد همسایه بودند و چون داعیۀ استقلال داشتند، بیشتر اوقات با آنان در جنگ و ستیز بودند. مبلغین بیگانه از اوایل قرن 19، درگیریهای میان کردان و آسوریان را گزارش کرده‎اند. کشاکشهایی که در 1257ق/1841م، روی داد به شکست آسوریان انجامید و آنان را مجبور کرد تا به استحکاماتی پناه ببرند. در 1259ق/1843م، یک مبلغ انگلیسی وعدۀ کمک به آنان داد و آسوریان با این دلگرمی بر خصومت خود با کردان افزودند و چون وعده‌های وی پوچ بود، در نتیجۀ درگیریها، بسیاری از آسوریان کشته شدند. در 1263ق/1847م، باز میان آسوریان و کردان جنگ درگرفت و از حدود 000‘50 آسوری، نزدیک به 000‘10 تن به قتل رسیدند. سرانجام دولت عثمانی ضروری دید که کشمکشهای کردان و آسوریان را متوقف کند (1264ق/ 1848م)، لیکن کوشش عثمانیان سودی نداشت و مخاصمه ادامه یافت، چنانکه در درگیریهای 1314ق/1896م و پس از آن در 1326ق/ 1908م، آسوریان بسیاری کشته و نابود شدند (واترفیلد، 106, 107, 110, 130). گرفتاری آسوریان در اوان جنگ بین‎الملل اول شدت گرفت. سیاست دولت عثمانی همچون عاملی نیرومند در منطقه، بر‌ضد آنان به کار افتاد. آسوریان ساکن ترکیه که به‌خصوص پس از قتل‌عام ارمنیان به دست ترکان عثمانی هیچ اعتمادی به آن دولت نداشتند، با روسهای تزاری متحد شده و با عثمانیان به جنگ برخاستند. هنگامی که روسها ارومیه را تصرف کردند (1333ق/1915م) و در خاک عثمانی پیش رفتند، آسوریان کردستان با امید فراوان به آنان پیوستند. از آن سو قبایل کرد که از جانب عثمانی تقویت می‎شدند به آنان حمله آوردند. آسوریان پس از کوشش و پایداری بسیار مجبور به عقب‎نشینی شدند و دهها هزار تن از آنان سرزمین خود را رها کرده، به شهرهای خوی، سلماس و ارومیه روی آوردند (منشی امیر، 310، 311؛ سایکس، 616)، اما در این زمان غرب و شمال ایران عملاً میدان جنگ بود و آسوریان در پناه روسها قرار‌گرفتند. پس از انقلاب روسیه، ارتش تزاری از هم پاشیده شد، اما هنوز چند تن از افسران روسی به سازماندهی و تعلیم نیروهای آسوری ادامه می‎دادند (امیره، 88). آسوریان به ناچار تحت حمایت انگلستان قرار گرفتند، ولی توان مقاومت در برابر نیروهای متحد ترک و کرد را نداشتند، و در 1336ق/ 1918م در ارومیه محاصره شدند و حدود 000‘10 تا 000‘15 تن از آنان به قتل رسیدند، ولی سرانجام حدود 000‘70 نفرشان حلقۀ محاصره را شکسته از ارومیه به بیرون گریختند. عده‎ای از وبا و مصائب دیگر هلاک شدند، گروهی در شهرهای غربی سکونت گزیدند، و بیشترشان به دعوت انگلیسیان به بین‌النهرین رفتند و در اردوگاههایی که در بَعقوبَه، نزدیک بغداد برای آنان ساخته شده بود، اقامت یافتند. اما از حدود 000‘50 آسوری که در بعقوبه ساکن شدند، بیماری طاعون بیش از 000‘10 تن را هلاک کرد (کنان، 22 و 23؛ الدر، 180؛ رامسینی، 8، 9؛ امیره، 87، 108؛ سایکس، 692، 693). پس از آن میان آسوریان ساکن در عراق دودستگی افتاد: گروهی دنبال فرماندهی نظامی، «مارشال آقاپطرس» را گرفتند و گروهی از رهبری مذهبی پیروی کردند. آسوریان جنگجو با حمایت انگلستان برای تصرف کردستان عراق شروع به اقدام کردند و بعضی نواحی را به تصرف خود درآوردند، ولی به‌زودی واپس نشستند. خواست آسوریان در حقیقت بازگشت به سرزمینی که خود آن را سرزمین اجدادی می‎خواندند و تشکیل دولتی مستقل در آنجا بود. پطرس با حمایت انگلیسیان در کنفرانس لوزان شرکت کرد و خواستار تشکیل کشور مستقلی شد که از حدود موصل تا کردستان ترکیه در شمال و ارومیه در مشرق را در‌بر می‎گرفت. پطرس از کنفرانس لوزان دست خالی برگشت، ولی جامعۀ ملل در 1344ق/1925م قبول کرد که منطقۀ شمالی موصل مسکن آسوریان باشد و در آنجا خودمختاری داشته باشند. آسوریان برای تصرف این سرزمین به نبرد برخاستند که البته بی‎نتیجه ماند (بهار، 279؛ رامسینی، 13، 16-25؛ مایر، ذیل کلیسای آسوری). در 1349ق/1930م انگلستان استقلال عراق را پذیرفت و از آن پس کار بر آسوریان بسیار سخت شد. انگلیسیان حمایت آسوریها را رها کردند و دولت مرکزی عراق به سرکوب آنان پرداخت. یک‎بار در روستای سمیل چند هزار تن از مردم بی‎دفاع و زنان و کودکان آسوری قتل عام شدند (15 ربیع‎الثانی 1352ق/7 اوت 1933م) و پس از آن 65 روستا از 95 روستای آسوری‎نشین غارت، ویران و به آتش کشیده شد (رامسینی 25-45؛ امیره، 128، 129). آنگاه باز آسوریان، بلاکشیده و درهم شکسته، به ایران و به مساکن قدیم خود در غرب دریاچۀ ارومیه کوچ کردند. البته گروهی از آنان نیز به انگلستان و آمریکا مهاجرت کردند، ولی هستۀ مرکزی آسوریان، هنوز در ایران قرار دارد.
اکنون آسوریان در ایران، در امنیت و آسودگی زندگی می‎کنند و همراه با سایر هم‎میهنان خویش به کار و کوشش مشغولند. جمهوری اسلامی ایران حقوق قومی آنان را محفوظ داشته و در مجلس شورای اسلامی نماینده‎ای خاص خود دارند.

مآخذ

آمریکانا؛ الدر، جان، تاریخ کلیسای مسیح از 1600 تا 1970م، ترجمۀ و. سیمونیان، تهران، نور جهان، 1349ش؛ امیره، منشی س.، حقوق پایمال شدۀ آسوریها بدست دولت بریتانیا، تهران، اشتار، 1362ش؛ اولیری، دلیسی، انتقال علوم یونانی به عالم اسلامی، ترجمۀ احمد آرام، دانشگاه تهران، 1342ش؛ بهار، محمدتقی، تاریخ مختصر احزاب سیاسی، ج 1، تهران، جیبی، 1357ش؛ پانوسی، استفان، «فرهنگ و علوم از پایان هخامنشی تا پایان اشکانی» و «گرایشهای فرهنگی و علمی و مذهبی در دورۀ ساسانیان»، جامعۀ نوین، شم‍ 7 (زمستان 1354ش)، صص 77- 118؛ جودائیکا؛ دایرةالمعارف بزرگ شوروی؛ دوبواز، نیلسون، تاریخ سیاسی پارت، ترجمۀ علی‎اصغر حکمت، تهران، ابن‎سینا، 1342ش؛ دهقانی تفتی، ح. ب.، علل انحطاط مسیحیت در مشرق زمین، تهران، نور جهان؛ دیاتسرون (ترجمۀ فارسی)، انتشارات نور جهان؛ رامسینی، بانی پال، قتل عام آشوریان، تهران، ایلونا، 1361ش؛ سایکس، سرپرسی، تاریخ ایران، ترجمۀ محمدتقی فخر داعی گیلانی، ج 2، تهران، دنیای کتاب، 1363ش؛ صفا، ذبیح‌الله، تاریخ علوم عقلی، تهران، امیرکبیر، 1356ش؛ فیلد، هنری، مردم‎شناسی ایران، ترجمۀ عبدالله فریار، تهران، ابن‎سینا، 1343ش؛ کریستن‌سن، آرتور، ایران در زمان ساسانیان، ترجمه غلامرضا رشید یاسمی، تهران، ابن‎سینا، 1345ش؛ کنان، درک و دیوید آدامس، کرد و کردستان، ترجمۀ جواد هاتفی، تهران، عطایی، 1348ش؛ مایر؛ متز، آدام، تمدن اسلامی در قرن چهارم هجری، ترجمۀ علیرضا ذکاوتی قراگزلو، تهران، امیرکبیر، 1362ش؛ منشی‌امیر، رابی، تاریخ آشور، تهران، ایلونا، 1360ش؛ میلر، و. م، تاریخ کلیسای قدیم، ترجمۀ علی نخستین و عباس آرین‎پور، 1931م؛ هیستینگز، نیز:

Clarke, J. I., Populations of the Middle East and North Africa, University of London, 1972; Elisaeus, The History of Vartan and of the Battle of the Armenians, trans. by: C. F. Neumann, London, 1930; Hitti, Philip, The History of Syria, London, Macmillan, 1957; Kent, Ronald, G. Old Persian, New Haven, 1961; Tsereteli, K. G., The Modern Assyrian Language, Moscow, 1978; Waterfield, Robin E., Christians in Persia, London, 1973.

مسعود جلالی‎مقدم