آس، ده مورد

آس، یا دِهْ مُورْد، دهی از دهستان آبادۀ طَشْک واقع در بخش آبادۀ طشک از شهرستان نیریز استان فارس، در شمال دریاچۀ بختگان و جنوب کوه روشن، در فاصلۀ 84 کیلومتری شهرستان نیریز و 10 کیلومتری جادۀ اصلی نیریز به آبادۀ طشک، با 244 خانوار و 1231 مفر جمعیت (فرهنگ آبادیهای کشور، 23 / 146) و 1750 متر ارتفاع و °54 و ´1 طول شرقی و °29 و ´45 عرض شمالی (فرهنگ جغرافیائی ارتش). این ده از آن روی که درختِ مُورْد در آن فراوان یافت می‎شود به «ده مورد» و در عربی به آس موسوم شده است. آس از مناطق جلگه‎ای، معتدل و مالاریاخیز به‌شمار می‎رود. آب کشاورزی آن از چشمه و چاه نیمه‎عمیق تأمین می‎گردد. اراضی کشاورزی آن 830 هکتار، مراتع طبیعی 100، جنگل 500 و اراضی باید قابل دایر شدن آن 1000 هکتار است. محصولات آن پنبه، جو، ذرت، کنجد و گندم است. (فرهنگ آبادیهای کشور، 24 / 30). درختان آن بنه و بادام کوهی و شغل اهالی زراعت، باغبانی، دامداری، صنعت گلیم و جاجیم و حصیربافی است. اهالی آس (ده مورد) فارسی‎زبان و پیرو مذهب شیعۀ اثناعشری‎اند.

سابقۀ تاریخی

بنا به نوشتۀ اصطخری (متن عربی، 131؛ ترجمۀ فارسی، 98) و ابن حوقل (ص 250) ده آس (قریة‎الآس) در قدیم بودنجان نیز نامیده شده است (اگرچه متن ابن حوقل اندکی مشوّش است). اصطخری تصریح می‎کند که قریةالآس به پارسی «ده مورد» نامیده می‎شود و دارای کهن‎دژ و باروست (ترجمۀ فارسی اصطخری، 2 / 104). بنابه نوشتۀ ابن‎حوقل آس (ده مورد) بر سر راه شیراز به سیرجان واقع بوده و فاصلۀ میان آن و قریۀ عبدالرحمن (آبادۀ طشک) که در باختر آن جای داشته، 6 فرسنگ و فاصلۀ میان آس و چاهک 8 فرسنگ بوده است. مستوفی (سدۀ 8 ق / 14م) آس را در نزدیکی قریۀ هرات یاد کرده و هوای آن را سرد دانسته است (ص 149). فسایی نیز از آس نام برده و آن را جزء آبادۀ طشک دانسته است (ص 170). 

وضع کنونی

این روستا دارای یک حمام و دبستان و مسجد است و امامزاده‎ای نیز دارد. راه ارتباطی آن شنی است و ماشین‎رو که از 2 راه به جادۀ اصلی می‎رسد: راه اول از ده مورد به چاه سرخ می‎رود که فاصلۀ آن 10 کمـ است و راه دوم آن از ده مورد به آباده طشک که 13 کمـ است.

مآخذ

ابن حوقل، ابوالقاسم محمد، صورةالارض، بیروت، دارمکتبة‎الحیاة؛ اصطخری، ابواسحاق ابراهیم، مسالک و ممالک، به کوشش ایرج افشار، تهران، بنگاه ترجمه و نشر کتاب، 1347ش؛ همو، همان، عربی، لیدن، 1927م؛ فرهنگ آبادیهای کشور (سرشماریهای 1345 و 1355ش)، سازمان برنامه و بودجه، 1349 و 1361ش؛ فرهنگ جغرافیایی ارتش، تهران، 1330ش؛ فرهنگ جغرافیایی ارتش، تهران، 1362ش، 104 /  29-30؛ فسایی، میرزاحسن، فارسنامۀ ناصری، تهران، سنایی؛ مستوفی، حمدالله، نزهةالقلوب، به کوشش گای لسترنج، لیدن 1332ق / 1913م. 

علی رفیعی