آزاد درخت

آزادْدِرَخت، درختی به بلندی 10 تا 15 متر با برگهای همیشه سبزِ تیره و گلهای خوشه‎ای بنفش خوشبو و میوه‎ای به حجم نخود، بیضوی، زردرنگ و تلخ و هسته‎ای کثیرالوجوه و سخت. نخستین‎بار ظاهراً در ایران شناخته شده و از این‎رو، نام فارسی آن با کمی دگرگونی در بسیاری جاها معروف گشته است: در برخی زبانهای اروپایی آن را یاس ایرانی نیز می‎نامند. به نامهای دیگر نیز (مثلاً ماگروزا و نیم) خوانده می‎شود. محل رویش آن در سده‎های گذشته مناطق خاوری ایران، شمال هندوستان و باختر چین بوده، اما اکنون در بسیاری از مناطق گرمسیر و معتدل به عمل می‎آید. همۀ قسمتهای این درخت، از ریشه تا هسته، مصرف دارویی دارد و تقریباً همۀ خواص آن نزد پزشکان عصر اسلامی شناخته بوده است. بوییدن گل آن، گرفتگی بینی را برطرف می‎سازد، میوۀ آن سمی و خوردن مقادیر زیاد آن کشنده است. این خاصیت ظاهراً توسط محمدزکریای رازی (ه‍ م) شناخته شده است. پادزهر آن، عصارۀ پوست همین درخت است. عصارۀ برگ آن برای درمان دردهای ناحیۀ شکم، عرق‎النساء (سیاتیک) و سنگ مثانه و ضماد برگ و شاخۀ آن برای درمان غده‎های چرکین و التیام زخمها به کار می‎رفته است. عصارۀ پوست آن مقوی، ضدکرم و تب‎بر و روغن تخم آن ضدعفونی‌کننده و نیز ضدکرم است. از تخم آن به عنوان دانۀ تسبیح نیز استفاده می‎شود.

مآخذ

ابن بیطار، عبدالله‎بن احمد، الجامع لمفردات‎الادویة والاغذیة، بولاق، 1291ق، 1 / 22-23؛ ابوعلی‎سینا، حسین‌بن عبدالله، القانون فی‎الطب، به کوشش ابراهیم الدسوقی، بولاق، 1294ق، 1 / 255؛ امیری، منوچهر، فرهنگ داروها و واژه‎های دشوار، تهران، بنیاد فرهنگ ایران، 1353ش، صص 7- 8؛ بیرونی، ابوریحان، صیدنه، ترجمۀ ابوبکر کاشانی، به کوشش منوچهر ستوده و ایرج افشار، 1358ش، 1 / 51-52، 2 / 747؛ جرجانی، اسماعیل، ذخیرۀ خوارزمشاهی، به کوشش جلال مصطفوی، تهران، انجمن آثار ملی، 1352ش، 3 / 207؛ حسینی، محمدمؤمن، تحفه، تهران، محمودی، 1402ق، صص 65-66؛ زرگری، علی، روش شناسایی گیاهان، تهران، امیرکبیر، 1341ش، صص 254-255؛ همو، گیاهانی دارویی، تهران، 1345ش، صص 329-330؛ عقیلی خراسانی، محمدحسین، قرابادین کبیر، کلکته، 1275ق، صص 47- 48؛ همو، مخزن‌الادویة، کلکته، 1844م، صص 86-87؛ قزوینی، زکریابن محمد، عجائب‎المخلوقات، به کوشش نصرالله سبوحی، تهران، مرکزی، 1361ش، ص 218؛ هروی، موفق‎بن علی، الابنیة عن حقائق‎الادویة، به کوشش احمد بهمنیار، دانشگاه تهران، 1346ش، صص 31-32؛ نیز: 

Levy, Martin, The Medical Formulary. Of Al-Samargandi, Philadelphia, 1967, p.242. 

بخش علوم