آرزاو

آرْزاو، بندری در سواحل شمال غربی الجزایر، در کرانۀ دریای مدیترانه. این بندر کوچک اکنون با املاهای آرْزو و آرزیو نوشته می‎شود. این نام در زبان بربرها آرزیو و شکل باستانی آن آرسِناریا بوده است (وبستر، 80؛ دایرةالمعارف اسلام) و آرزاو تلفظ عربی این نام است. 
آرزاو در قدیم در محلی واقع در 70 کیلومتری شرق شهر کوچک کنونی، مابین وَهران (در منابع غربی اُران) و مُسَتغانِم، در ناحیۀ ساحلی جلگۀ سیرات، در منطقۀ پورتوس ماگنوس، سنت‎لوی کنونی که هنوز آرزاو کهنه نامیده می‌شود، قرار داشته است. این بندر از قرون وسطى بندری مسلمان‎نشین بوده است. بکری (د 487ق / 1094م) به خرابه‎های باقی‌مانده از دورۀ رومیان در اطراف آن که کاملاً خالی از سکنه بوده، اشاره کرده است. او همچنین از 3 قلعه در کوهستانهای اطراف آرزاو که در آن هنگام به عنوان رباط از آنها استفاده می‎شده، نام برده است. این 3 قلعه ظاهراً صومعه بودند و از آن جهت اهمیت داشتند که در سواحل شمالی سرزمینهای بربر، دیرهای دارای استحکامات نظامی بسیار نادر بوده و ظاهراً آرزاو بدین سبب اهمیت نظامی و مذهبی داشته است. بکری (ص 70) همچنین به وجود جیوه و آهن در کوههای اطراف آرزاو «که چون آتش بدان رسد، بوی خوش از آن برخیزد»، اشاره کرده است. 
مهاجران اندلسی فعالیتهای دریانوردی را در این بندر رونق بخشیدند. در قرن 6 ق / 12م عبدالمؤمن از سلسلۀ موحدین (524 – 558 ق / 1130-1163م) آرزاو را با کشتیهایی که برای فتح افریقیه تدارک دیده بود، تجهیز کرد. محمدبن محمد ادریسی (493-560 ق / 1100- 1165م) به فعالیتهای اقتصادی این دورانِ آرزاو اشاره کرده است، و آن را مرکزی نامیده است که غلۀ نواحی فلاحتی اطراف بدان وارد و از آن ناحیه به سایر مناطق صادر می‎شود (ادریسی، 100). گرچه حسن بن محمد وزان زیاتی معروف به لئون افریقیه‎ای (888-957ق / 1483-1550م) در فهرستی که از شهرهای کوچک و بزرگ ساحل شمالی الجزایر به دست داده، ذکری از آرزاو نکرده است، اما بازرگانان ایتالیایی در همین دوران (سدۀ 8 و 9ق / 14 و 15م) از آرزاو دیدن کرده‎اند (بریتانیکا). ترکها در قرن 10ق / 16م بر آرزاو دست یافتند و استحکاماتی در آنجا بنا نهادند. بعدها، شاید در قرن 12ق /  18م آرزاو مسکن قبایل بُطّیوه از قبایل بربر گردید که از ریف مراکش بدان‎سو آمده بودند. در 1247ق / 1831م، امیر عبدالقادر الجزایری (1222-1300ق / 1807-1883م) بر آرزاو چیره شد. 2 سال بعد ژنرال لوئی دمیشل (1779-1845م) بر آن دست یافت و براساس معاهدۀ 1837م آرزاو بخشی از مستعمرات فرانسه گردید. آرزاو جدید درواقع در اطراف لنگرگاهی که فرانسویها در 1863م بنا کرده بودند، گسترش یافت. 
آرزاو کنونی در °35 و ´51 عرض شمالی و °5 و ´19 طول غربی، در شمال غربی الجزایر نزدیک دهانۀ اوئد ماگون قرار دارد و بخشی از استان وَهران است که در 22 کیلومتری شمال شرقی شهر وَهران واقع شده و جمعیت آن براساس سرشماری 1966م، 499’11 نفر است. مهم‎ترین واقعۀ تاریخی در دوران جدید حیات این بندر، حملۀ نیروهای متفقین در طول جنگ دوم جهانی به آن است. مقارن حملۀ وسیع متفقین به شمال آفریقا، در نیمه‎شب 8 نوامبر 1942م سربازان آمریکایی، به پشتیبانی نیروی دریایی انگلستان در بندر آرزاو پیاده شدند (چرچیل، 4 / 510). 
بندر آرزاو از بنادر مهم الجزایر (وزارت بازرگانی، 18) و از نظر اقتصادی از مراکز فعال این کشور است. از لحاظ صنعتی کارخانۀ تبدیل گاز مایع و پالایشگاه نفت و صنایع پتروشیمی آن از اهمیت ویژه‎ای برخوردار است، آرزاو پایانۀ لوله‎کشی گاز مایع از حاسی‎الرّمل است که از 1964م بهره‎برداری از آن آغاز گردیده است. بخش اعظم گاز صادراتی الجزایر به انگلستان و فرانسه از این بندر ارسال می‎شود. در آرزاو برخی فعالیتهای ماهیگیری به چشم می‎خورد. از محصولات مهم دیگر آن نوعی گیاه به نام اسپارتوست که در سواحل شمال آفریقا می‎روید و در صنایع کاغذسازی کاربرد دارد و نیز نمک است که از نمکزارهای آرزاو در 11 کیلومتری جنوب شهر به دست می‎آید. از آرزاو محصولات کشاورزی نظیر انگور، غلات و پنبه صادر می‎شود.

مآخذ

آمریکانا؛ ادریسی، محمد بن محمد، نزهة‎المشتاق، رم، 1972، 1 / 271؛ بریتانیکا؛ بکری، عبدالله بن عبدالعزیز، المغرب، به کوشش دوسلان، الجزیره، 1857م؛ چرچیل، وینستون، خاطرات، ترجمۀ تورج فرازمند، تهران، نیل، 1361ش؛ دایرةالمعارف اسلام، دایرةالمعارف اسلامیه؛ العربی، اسماعیل، دولت بنی‎حماد ملوک‎القلعه و بجایة، الجزایر، الشرکة ‎الوطنیه للنشر والتوزیع، 1980م، ص 242؛ غروی، محمد، جغرافیای آفریقا، تهران، دانشگاه تربیت معلم، 1356ش، ص 209؛ لاروس، (ذیل، Arzew، Desmichels)؛ مایر؛ وبستر جدید جغرافیایی؛ وزارت بازرگانی، (مؤسسۀ مطالعات و پژوهشهای بازرگانی)، الجزایر، تهران، خرداد 1361ش. 

جعفر شعار