آداب الحرب و الشجاعة

آدابُ‌الْحَرْبِ وَالشَّجاعَة، كتابی در آیین پادشاهی و كشورداری، شیوه‌های نبرد و آراستن سپاه و راههای دستیابی به پیروزی شناختن انواع گوناگون اسب و اندرز به پادشاهان در زمینه‌های یادشده به زبان پارسی به نوشتۀ محمد بن منصور بن سعید ملقب به مبارك شاه و مشهور به فخرِ مدبر از نویسندگان اواخر سدۀ 6 و اوایل سدۀ 7ق / 12 و 13م. این كتاب را نویسنده در زمان پادشاهی سلطان شمس‌الدین ایلتتمش (حكومت: 607-633 ق / 1210-1236م)، از پادشاهان مملوك هند، در میان سالهای 626-633 ق / 1229-1236م در 34 باب و یك مقدمه نگاشته و به او تقدیم داشته است. سبك نویسنده، برخلاف نوشته‌های بازمانده از سدۀ 7ق / 13م، ساده و آسان و از پیچیدگی به دور است و به آثار سده‌های 5 و 6 ق / 11 و 12م همچون تاریخ بیهقی شباهت بیش‌تری دارد. محتویات آن را داستانهای گوناگون تشكیل می‌دهد كه نویسنده برای اثبات نظرهای خود از زندگانی پیامبران، پادشاهان ایرانِ پس از اسلام و گاهی از رویدادهای فرمانروایان ایران قدیم، روم و هند برگزیده و با سبك ویژۀ خود نوشته است.
فخر مدبر كتاب دیگری نیز به نام بحرالانساب نوشته و در مقدمۀ آن نسب خود را با 12 واسطه به ابوبكر بن ابی قُحافه رسانده است. پیش از این، محققان چنین می‌پنداشتند كه نویسنده، كتاب دیگری به نام آداب الملوك و كفایةالمملوك نیز نگاشته، لیكن با پیدا شدن نسخۀ كتاب یادشده در كتابخانۀ دیوان هند و بررسی آن مشخص شد كه این كتاب همان آداب الحرب و الشجاعة است كه ظاهراً نویسنده در آن تجدیدنظر كرده و 6 باب بر آن افزوده و نامی تازه بر آن نهاده است. این 6 باب را محمد سرور مولایی تصحیح كرده و با نام آیین كشورداری به چاپ رسانده است.
آداب‌الحرب و الشجاعة در 1346ش به تصحیح احمد سهیلی خوانساری براساس چند نسخۀ خطی به چاپ رسیده است. نسخه‌های خطی آن در كتابخانه‌های موزۀ بریتانیا، ملك تهران، آسیائی بنگال و رامپور هند موجود است. نیز 2 نسخۀ خطی دیگر آن در كتابخانۀ شخصی سهیلی خوانساری و عبدالحسین میكده وجود دارد.

مآخذ

سهیلی خوانساری، احمد، «آداب‌الحرب والشجاعة»، راهنمای كتاب، س 5، شم‍ 3 (خرداد 1341ش)، صص 330-332؛ فخر مدبر، محمد بن منصور، آداب الحرب و الشجاعة، به كوشش احمد سهیلی خوانساری، تهران، اقبال، 1346ش، مقدمه؛ همو، آیین كشورداری (شش باب باز یافته از آداب الحرب و الشجاعة)، به كوشش محمد سرور مولایی، تهران، بنیاد فرهنگ ایران، 1354ش، مقدمه؛ منزوی، احمد، فهرست خطی فارسی، 2 / 1513؛ نذیراحمد، «آداب الحرب و الشجاعة»، راهنمای كتاب، س 6، شم‍ 4-5 (تیر ـ مرداد 1342ش) صص 35-36، 346-347.

جعفر شعار ـ سیدعلی آل داود