حیدراوغلو

حِیْدَرْاوغْلو، یا محمد قراحیدراوغلو (د 1058 ق/ 1648 م)، گاهی ملقب به «گدا»، از رهبران نهضت جلالی در عثمانی. 
پدرش قراحیدر (ه‍ م) در آناتولی راهزنی می‌کرد و در دورۀ وزارت عظمای قرامصطفى پاشا (مق‍ 1052 ق/ 1642 م)، در حوالی اسپارتا و اولو بورلی دستگیر شد و به قتل رسید (نک‍ : اولیاچلبی، 2/ 472-473؛ نعیما، 4/ 240). ظاهراً حیدراوغلو به انتقام خون پدرش، به غارت کاروانهایی می‌پرداخته است که از میان کوهستانهای اسکی‌شهر و ازمیر رفت‌وآمد می‌کردند. حیدر احتمالاً قبل از این تاریخ هم فعالیتهایی از این نوع داشته است (نک‍ : هامر پورگشتال، V/ 413, 415؛ اوزون‌چارشیلی، III(1)/ 310-311؛ «دائرةالمعارف ... »، XVII/ 36). 
مقر اصلی حیدراوغلو سوغوت (سکود/ سویوت) در شمال اسکی‌شهر بود و بر شورشیان دیگر در این نواحی ریاست داشت. اولیاچلبی، سیاح ترک، در یکی از نبردهای این شورشیان به دست حیدراوغـلو اسیر شد (نک‍ : اولیاچلبی، 2/ 473-477؛ شاو، 1/ 493). 
ابتدا ابشیر پاشا، والی سابق آناتولی، مأمور سرکوبی حیدراوغلو شد و با اینکه در حوالی سوغوت این شورشیان را تحت فشار قرار داد، ولی حیدراوغلو دستگیر نشد و متواری گردید (نک‍ : نعیما، 4/ 270؛ اوزون‌چارشیلی، همانجا). حیدراوغلو دوباره سر برداشت و راه میان ایلگین و آق‌شهر را قطع کرد و به غارت حاجیان پرداخت. این بار کوچوک چاووش احمد پاشا، بیگلربیگی آناتولی، مأمور حمله به حیدراوغلو شد. والی آناتولی با اینکه حیدراوغلو را در نزدیکیهای افیون قراحصار شکست داد، اما از تعقیب کامل او خودداری کرد. به همین سبب، حیدراوغلو به‌زودی تجدید نیرو کرد و در جلگۀ صندوقلی، بیگلربیگی را مورد حمله قرار داد و او را به اسارت گرفت (همانجا؛ نعیما، 4/ 347؛ هامر پورگشتال، V/ 478-480). 
حیدراوغلو نمی‌خواست احمدپاشا را به قتل رساند، اما به اصرار قاطرچی‌اوغلو که از نیرومندترین و جسورترین افراد نهضت جلالی بود، سرانجام احمد پاشا را کشت. به دنبال این رویداد، لوندها، ساریچه‌ها و سکبانهایی که در التزام احمد پاشا بودند، به حیدراوغلو پیوستند. بدین ترتیب، تعداد افراد حیدراوغلو فزونی یافت و غائله‌اش شکلی حاد به خود گرفت (اوزون‌چارشیلی، همانجا). 
در این زمان، سلطان محمد چهارم (سل‍ 1058- 1099 ق/ 1648-1687 م) کتانجی‌زاده محمد پاشا، والی پیشین بوسنه را به والیگری آناتولی نشاند و مأمور سرکوب حیدراوغلو کرد. اعلام شد که هرکس حیدراوغلو را به قتل رساند، بدون هیچ شرطی تمام اموال به‌دست‌آمده از او را صاحب خواهد شد و به حکومت ایالتی نیز دست خواهد یافت (همانجا). این اعلام نشان می‌دهد که عصیان حیدراوغلو از نظر حکومت عثمانی تا چه اندازه اهمیت داشته است. 
حیدراوغلو پس از قتل احمد پاشا به طرف افیون قراحصار پیش‌رفت. در این وقت، حاجی سنان پاشازاده، سنجق‌بیک اسپارتا بود و آبازه حسن پاشا را به‌عنوان متسلَّم خود به آنجا فرستاده بود. از آن سوی، مردم اسپارتا هیئتی نزد حیدراوغلو که به مقابل شهر آمده بود، فرستادند و اظهار داشتند که به شرط عدم تجاوز و تعرض به آنها، حاضر به تقدیم پول هستند. حیدراوغلو 3‌هزار غروش درخواست کرد. چون مردم به تهیۀ آن مبلغ برخاستند، آبازه حسن نیرویی از جوانان پرتوان فراهم آورد و به اردوی حیدراوغلو زد و آنها را پراکنده ساخت؛ سپس دست به تعقیب آنها زد و حیدراوغلو را که از ناحیۀ پا زخمی شده بود، در روستایی به اسارت گرفت و با دیگر اسیران به استانبول فرستاد. حیدراوغلو در پارماق‌قلعه در 1058 ق/ 1648 م به دار آویخته شد و سر افرادش نیز از تن جدا گردید (نعیما، 4/ 374-375؛ اولیاچلبی، 2/ 478- 479؛ اوزون‌چارشیلی، III(1)/ 311-312؛ هامرپورگشتال، همانجا). بااین‌همه، کارهای حیدراوغلو در یادها ماند و کاتب علی برای او ترانه سرود که در همه جا خوانده می‌شد (نک‍ : EI2, III/ 318). 

مآخذ

اولیا چلبی، سیاحت‌نامه، به کوشش احمد جودت، استانبول، 1314 ق/ 1896 م؛ شاو، ا. ج. و ا. ک. شاو، تاریخ امپراتوری عثمانی و ترکیۀ جدید، ترجمۀ محمود رمضان‌زاده، مشهد، 1370 ش؛ نعیما، مصطفى، تاریخ، استانبول، 1281 ق؛ نیز: 

EI2; Hammer-Purgstall, J., Geschichte des Osmanischen Reiches, Graz, 1963; Türkiye diyanet vakfı İslâm ansiklopedisi, Istanbul, 1998; UzunçarŞılı, İ. H., Osmanli tarihi, Ankara, 1983. 
شیوا جعفری