حمدی افندی

حَمْدی اَفَنْدی، احمد، از شاعران و نویسندگان متأخر عثمانی (د 1307 ق/ 1889 م). تبارحمدی از داغستان (سامی، 3/ 1983) و خود اهل شروان بود (بروسه‌لی، 1/ 246؛ ثریا، 2/ 250)؛ ازاین‌رو تخلص او را شروانی دانسته‌اند (کحاله، 1/ 212؛ بغدادی، 1/ 192).
حمدی پس از آموزش مقدمات در زادگاه خود، رهسپار استانبول شد و در آنجا به ادامۀ تحصیل پرداخت (بروسه‌لی، همانجا). نخست، معلم «رشدیه» یعنی مدرسۀ متوسطه و بعد مأمور «تحریر» یا کارمند ادارۀ ثبت اراضی دولت عثمانی و نفوس آنها شد؛ سپس به سلک روحانیت درآمد و از طرف «باب فتوا» که سازمان نصب و عزل شیخ‌الاسلامهای قلمرو عثمانی بود، مأموریتهایی یافت، تا سرانجام به دریافت «پایۀ حرمین»، یعنی مقام شیخ‌الاسلامی شهرهای مکه و مدینه نایل آمد.
حمدی در 1294 ق/ 1877 م برای مأموریتی به افغانستان فرستاده شد. در این سفر که از طریق هند صورت گرفت، فرصت یافت تا وقایع مأموریت خویش را طی سفرنامه‌ای بنویسد. در 1296 ق/ 1879 م مدیر ادارۀ «ترجمه و فنون» شد، و چون این نهاد به «انجمن تفتیش و معاینه»، یعنی ادارۀ انطباعات آن روز عثمانی تغییر یافت، حمدی نیز به ریاست آن برگزیده شد. در 1305 ق/ 1877 م در «مجلس معارف» (مجلس علمای عثمانی) عضویت یافت. حمدی در 1307 ق/ 1889 م، به مرگ ناگهانی درگذشت و در محلۀ ایوب استانبول به خاک سپرده شد (سامی، ثریا، بغدادی، همانجاها؛ نک‍ : پاکالین، I/ 142, 531, III/ 376؛ ردهاوس، ذیل حرمین، نیز رشدیه).

آثـار

حمدی افندی به پشتوانۀ بهره‌ای که از علوم مختلف، چون ادبیات، فقه و هیئت داشت، آثاری متنوع پدید آورد که تقریباً تمامی آنها در زمان حیات وی به چاپ رسید (سامی، بروسه‌لی، همانجاها). این آثار را می‌توان، به‌ترتیب تاریخ چاپ، چنین برشمرد: 1. صور الکواکب، استانبول، 1284 ق؛ 2. مدخل انشاء، استانبول، 1284 ق؛ 3. مقالة العرفاء فی مسائل الحکماء، استانبول، 1285 ق؛ 4. اصول جغرافیای صغیر، استانبول، 1288 ق؛ 5. علم العروض و القوافی و البدیع، استانبول، 1288 ق؛ 6. ترجمۀ مقامات حریری، استانبول، 1290 ق؛ 7. نصائح شُبّان، استانبول، 1291 ق؛ 8. اصول جغرافیای کبیر یا نزهةالبلدان لتنشیط الاخوان، استانبول، 1292 ق؛ 9. بلاغۀ لسان عثمانی، استانبول، 1293 ق؛ 10. هندوستان و سوات و افغانستان سیاحتنامه‌سی ‌(سفرنامۀ هندوستان و ... )، استانبول، 1294 و 1300 ق؛ 11. ترکجه مختصر اصول فقه (اصول فقه مختصر به ترکی)، استانبول، 1301 ق؛ 12. رهنمای مکالمۀ فارسیه، استانبول، 1301 ق؛ 13. ترکجه مختصر منطق (منطق مختصر به ترکی)؛ 14. خلاصة الفرائض؛ 15. قواعد سلیمیه (بروسه‌لی، بغدادی، همانجاها؛ نیز نک‍ : فهرس ... ، 1/ 316، جم‍ ؛ «فهرست ... »، 108).
حمدی‌افندی علاوه‌بر زبان ترکی که آثارش را به آن زبان می‌نوشت، به زبانهای عربی و فارسی نیز تسلط داشت. او به هر 3 زبان، هم نثر می‌نوشت و هم شعر می‌سرود. ازجمله اشعار فارسی او، مخمسی است که براساس قصیدۀ عبدالرحمان جامی در نعت حضرت رسول (ص) سروده است (بروسه‌لی، همانجا).

مآخذ

بروسه‌لی، محمدطاهر، عثمانلی مؤلفلری، استانبول، 1333 ق؛ بغدادی، هدیه؛ ثریا، محمد، سجل عثمانی، استانبول، 1311 ق؛ سامی، شمس‌الدین، قاموس الاعلام، استانبول، 1308 ق؛ فهرس المطبوعات الترکیة العثمانیه، قاهره، 1982 م؛ کحاله، عمررضا، معجم‌المؤلفین، بیروت، داراحیاء‌التراث العربی؛ نیز:

Pakalin, M. Z., Osmanlı tarih deyimleri ve terimleri sözlüğü, Istanbul, 1971-1972; Redhouse, J., Yeni Türkçe-İngilizce sözlük, Istanbul, 1984; Şarkiyat Kütüphanesi Türkçe ve Osmanlıca kitaplar kataloğu, Tokyo, 1985.
علی کاتبی