حلوانی

حُلْوانی، شهاب‌الدین احمد بن احمد بن اسماعیل خلیجی (1249- 1308 ق/ 1833-1891 م)، عالم، شاعر و ادیب شافعی مذهب مصری. وی پدر محمد عبدالرحیم حلوانی، از علمای بزرگ دانشگاه الازهر بود (سرکیس، 793). حلوانی در رأس الخلیج، نزدیک دمیاط زاده شد و در آنجا قرآن را حفظ کرد. به گزارش منابع، وی به طنطا و قاهره رفت و نزد استادانی به کسب دانش پرداخت و از آنان اجازه دریافت کرد. قصبی در طنطا و همچنین شیخ باجوری، شمس انبابی، خضری و ابوالمعالی سقا در دانشگاه الازهر مصر از استادان او بودند (مجاهد، 1/ 257- 258؛ زرکلی، 1/ 94). 
حلوانی از طریق ابوعبدالسلام عمرجعفر شبراوی، متصوف مصری و فقیه شافعی با دو فرقۀ خلوتیه و شاذلیه آشنا شد و بدانها گرایش یافت و از این‌رو در برخی منابع از او با عنوان خلوتی یاد شده است. وی در دانشهای عقلی، نقلی و ادبی توانا بود و در محاضرات شعری نیز بر دیگران برتری داشت (مجاهد، 1/ 258). حلوانی در زادگاهش درگذشت و در همان‌جا به خاک سپرده شد (کحاله، 1/ 146؛ مجاهد، همانجا). 

آثار

الف ـ چاپی

1. الاشارة الآصفیة فیما لایستحیل بالانعکاس فی صورته الرسمیة (قاهره، 1306 ق). حلوانی در این کتاب دربارۀ کلمات و ابیاتی سخن گفته که در آنها صفت مَلِک به کار رفته است و می‌توان آنها را به صورت عکس قرائت کرد. مؤلف در این اثر خود شهر دمیاط را نیز وصف کرده است. 
2. الاریجة علی النتیجة فی الفرائض. این کتاب در مؤسسۀ انتشاراتی محمد مصطفى در مصر به چاپ رسیده است. 
3. البشرى باخبار الاسراء و المعراج الاسری (قاهره، 1308 ق). 
4. الجمال المبین علی الجوهر المتین فی الصلاة على اشرف المرسلین (بولاق، 1313 ق). 
5. الحکم المبرم فی ان ام التی تزوجت بلا ولی بتقلید ابی حنیفة محرم (بولاق، 1308 ق). 
6. حلاوة الرز فی حل اللغز (قاهره، 1308 ق). این کتاب مشتمل است بر ضرب‌المثلهای مشهور و نیز بیانِ اعراب و معنی برخی کلمات. 
7. شذا العطر فی زکاة الفطر (قاهره، 1299 ق). این کتاب دربارۀ فقه شافعی است. 
8. صفوة البشرى فی الاسری (قاهره، 1308 ق). در این کتاب داستان اسراء همان‌گونه که در احادیث نبوی وارد شده، آمده است. 
9. العلم الاحمدی فی المولد المحمدی (قاهره، 1305 ق). 
10. قصیدة الحلواء فی مدح بنی الزهراء (قاهره، 1308 ق). 
11. قطع اللجاج فی الاجاج، کتابی است دربارۀ نعت که مؤلف در آن به بررسی لغوی کلمۀ الاجاج پرداخته است (قاهره، 1308 ق). 
12. مواکب الربیع فی مولد الشفیع (قاهره، 1274، نیز 1294 ق). 
13. الناغم من الصادح و الباغم (قاهره، 1308 ق). حلوانی این کتاب را از الصادح و الباغم ابن‌هباریه الهام گرفته که اثری است منظوم و در بردارندۀ حکایتهای اخلاقی به شیوۀ کلیله و دمنه (نک‍ : طاهر، 141، 143). 
14. الوسم فی الوشم (قاهره، 1303 ق). مؤلف در این کتاب دربارۀ عادات بعضی از مردم پیش از اسلام مانند خال‌کوبی و جز آن سخن گفته است. 
15. القطر الشهدی فی اوصاف المهدی. این کتاب در قاهره نشر یافته، و دربارۀ اوصاف حضرت مهدی (ع) است. محمد بن محمد بن احمد بلیسی به درخواست مؤلف، آن را با عنوان العطر الوردی بشرح القطر الشهدی شرح کرده است. 

ب ـ خطی

1. دفع الارتباک عن النظر فی الشباک، شرح منظومه‌ای است به نام الشباک که خود سروده، و نسخه‌ای از آن در دارالکتب موجود است (سید، 1/ 320). 2. سفینة حلوانی (همو، 1/ 461). 3. النبذة السنیة فی اصول الطریقة الخلوتیة و اورادها البهیة (مجاهد، 1/ 259). 

مآخذ

زرکلی، اعلام؛ سرکیس، یوسف الیان، معجم المطبوعات العربیة و المعربة، قاهره، 1346 ق/ 1928 م؛ سید، فؤاد، فهرست المخطوطات، قاهره، 1380 ق/ 1961 م؛ طاهر، علی‌جواد، الشعر العربی فی العراق و بلاد العجم فی العصر السلجوقی، بغداد، 1958 م؛ کحاله، عمررضا، معجم المؤلفین، بیروت، داراحیاء التراث العربی؛ مجاهد، زکی‌محمد، الاعلام الشرقیه، بیروت، 1994 م.

سمیه جعفری