اسماعیلی، مؤسسه مطالعات

اس‍ماعیلی، مؤسسۀ مطالعاتِ  \moˀassese-ye motāleˀāt-e esmāˀili\ (بنیادنهاده‌شده در 1977م/ 1355ش)، نهادی پژوهشی در زمینۀ اسلام به‌طور اعم، و فرقۀ اسماعیلیه (ه‍ م) به‌طور اخص. این مؤسسه را شاهزاده کریم الحسنی (آقاخان چهارم)، چهل و نهمین امام اسماعیلیان نزاری، در لندن بنیاد نهاد. پیشبرد دانش و آگاهی دربارۀ اسلام در ابعاد تاریخی و معاصر، و درکی بهتر از ارتباط آن با دیگر جوامع، ادیان و فرهنگها از جملۀ اهداف عمدۀ این مؤسسه اعلام شده است. 
تعریف، سامان‌دهی و اجرای برنامه‌های پژوهشی مؤسسه بـرعهدۀ بخش تحقیقـات و انتشـارات علمی ـ دانشگاهـی، تحت ریاست دکتر فرهاد دفتری است. این بخش می‌کوشد افزون بر پشتیبانی از طرحهای پیشنهادی متناسب با سیاستهای کلی مؤسسه از سوی پژوهشگران مقیم یا خارج از مؤسسه، اعم از اسماعیلی و غیر اسماعیلی، امکانات لازم را، از طریق همکاری با دانشگاههای معتبر جهان و گرد‌آوری اسناد و منابع مورد نیاز، برای پیشبرد این برنامه‌ها فراهم آورد. حاصل این طرحها غالباً به‌صورت تک‌نگاشتهایی تخصصی است که مخاطبان آن را پژوهشگران دانشگاهی و دانشجویان دوره‌های تحصیلات تکمیلی تشکیل می‌دهند و با همکاری مشترک مؤسسه و انتشارات آی. بی. تاوریس (لندن/ نیویورک) و گاه با همکاری انتشارات دانشگاهی آکسفرد انتشار می‌یابند. بخش مهم دیگری از فعالیت انتشاراتی و پژوهشی بخش تحقیقات و انتشارات علمی ـ دانشگاهی مؤسسه، تصحیح انتقادی متون اساسی فارسی و عربی است که غالباً به همراه ترجمۀ انگلیسی آن متون و مقدمه‌ها و شروح و تعلیقات تفصیلی، در مجلداتی مستقل منتشر می‌شوند. چاپ فهرستهای تفصیلی کتاب‌شناختی نیز شاخۀ مهم دیگری از فعالیتهای بخش تحقیقات و انتشارات علمی ـ دانشگاهی مؤسسه را تشکیل می‌دهد.
بخش تحصیلات تکمیلی در مطالعات اسلامی و علوم انسانی از راه آموزش در سطوح کارشناسی ارشد و دکتری می‌کوشد دانشجویانی را از سراسر جهان، با زمینه‌های فرهنگی و جغرافیایی متفاوت، به حوزه‌های پژوهشی مؤسسه جلب کند. بخش آموزش این مؤسسه برای دانش‌آموزان از سطح پیش‌دبستانی تا متوسطه، مواد و مطالب کمک‌آموزشی، به شیوۀ چندرسانه‌ای، به 8 زبان تولید و منتشر می‌کند. واحد تحقیقاتی علوم قرآنی از دیگر واحدهای پژوهشی مؤسسه است که بیشتر دست‌اندرکار ترجمۀ انگلیسی و بررسی و نقد علمی گزیده‌هایی برجسته از تفسیرهای قرآن و تولید متون پژوهشی در دیگر حوزه‌های علوم قرآنی است. 
ویراست مختصرشده‌ای از دائرة‌المعارف بزرگ اسلامی (دبا)، که از سوی مرکز دائرة‌المعارف بزرگ اسلامی در ایران منتشر می‌شود، با همکاری این مؤسسه، به انگلیسی ترجمه می‌شود. تاکنون دو مجلد از مجلدات شانزده‌گانۀ این دائرة‌المعارف، با عنوان Encyclopaedia Islamica ، از سوی انتشارات بریل در شهر دانشگاهیِ لِیدِن (در هلند) انتشار یافته (2008-2009م)، و به‌عنوان نخستین دائرة‌المعارف تخصصی در حوزه‌های ایران و اسلام شناخته شده است که مقاله‌های آن، برخلاف «دائرة‌المعارف اسلام» ( EI 1, EI 2) و «دانشنامۀ ایرانیکا» (.EIr)، بیشتر به قلم پژوهشگران غیر غربی و غالباً ایرانی است. 
از دیگر طرحهای پژوهشی مؤسسه می‌توان به طرح تصحیح انتقادی متن کامل رسائل اخوان الصفا اشاره کرد که همراه با ترجمۀ انگلیسی و شرحها و تعلیقات تفصیلی و نیز مقاله‌هایی پژوهشی دربارۀ اندیشه‌های اخوان الصفا، در چند جلد به‌تدریج انتشار می‌یابد. تا پایان 2010م، دو مجلد از این طرح انتشار یافته است. 
مؤسسه به‌علت پراکندگی پیروان مذهب اسماعیلی در کشورهای گوناگون، بنا به ضرورت، واحدهایی را برای هماهنگ ساختن برنامه‌های علمی و فرهنگی خود با آن کشورها تشکیل می‌دهد که از آن میان می‌توان به طرح تاجیکستان و واحد تحقیقاتی آسیای میانه اشاره کرد. چندفرهنگی و چندزبانه بودن مؤسسۀ مطالعات اسماعیلی لندن و برگزاری همایشها و کارگاههای علمی و فرهنگی بین‌المللی، این مؤسسه را عملاً به نهادی فعال در زمینـۀ مطالعات فرهنگ اسلامی ـ شیعی ـ ایرانی و فرهنگ معاصر بخشهای دیگری از جهان که با آن فرهنگ رابطه دارد، مبدل ساخته است. 

مآخذ

EIr.; The Institute of Ismaili Studies: www. iis. ac. uk (Jan. 2011).
بخش مفاهیم جدید و عناوین ویژه