اسماعیل خاله اوغلی، مسجد

اسماعیل ‌خاله‌اوغلی، مسجدِ \masjed-e esmāˀil- xāle-oqli\ ، بنایی از دورۀ قاجار در تبریز. این بنا در کنار مجموعه‎ای از بناهای دیگری همچون مدرسۀ طالبیه، مسجد میرزا صادق‌آقا، مسجد مجتهد و مسجد حجت‌الاسلام واقع شده است. دربارۀ‎ بانی و تاریخ دقیق ساخت آن اطلاعی در دست نیست؛ تنها نادرمیرزا در کتاب خود از آن به‌عنوان بنایی نوساز با نام مسجد ملامحمد پیش‌نماز یاد کرده است (ص 107؛ دیباج، 70-71؛ نیز نک‍ : معماری ایران، 5). 
مسجد اسماعیل خاله‌اوغلی در سمت جنوبی دالان مدرسۀ طالبیه، میان مدرسۀ دینی جعفریه و مسجد جمعه واقع شده است (مینورسکی، 100، 105-106؛ کارنگ، 236). این بنا دارای 10 ستون سنگی در دو ردیف و چند گنبد ضربی آجری است که در 1367ق/ 1948م، به همراه ابنیۀ پیرامونش، به دست حاج محمدباقر تعمیر و مرمت شد و در نتیجه، تغییراتی در آنها پدید آمد (مینورسکی، 106؛ مشکور، 218). در مدخل مسجد، طاق کوچک و زیبایی از آجر تعبیه شده، که در پایین آن (بالای در ورودی)، بسمله و آیۀ 18 سورۀ توبه را میرزا محسن ادیب‌العلما با خط ثلث برجسته، در 1367ق گچ‎بری کرده است (کارنگ، 236-237، تصویر). 

مآخذ

دیباج، اسماعیل، آثار باستانی و ابنیۀ تاریخی آذربایجان، تهران، 1346ش؛ کارنگ، عبدالعلی، آثار باستانی آذربایجان، تهران، 1374ش، ج 1؛ مشکور، محمدجواد، تاریخ تبریز تا پایان قرن نهم هجری، تهران، 1352ش؛ معماری ایران (دوره اسلامی)، بـه‌کوشش محمدیوسف کیانی، تهران، 1368ش، ج 2؛ مینورسکی، ولادیمیر فیودرویچ، تاریخ تبریز، ترجمۀ عبدالعلی کارنگ، تبریز، 1337ش؛ نادرمیرزا، تاریخ و جغرافیای دارالسلطنۀ تبریز، تهران، 1360ش. 

مهبانو علیزاده