اسماء بنت یزید

اَسماء بنتِ یزید \ asmā[ˀ]-bent-e yazid\ (د پس از60 ق/ 680م)، از زنان صحابی که خطابۀ او نزد پیامبر اکرم (ص) شهرتی ویژه دارد.
نام دیگر اسماء را فُکیهه، و کنیه‌های او را ام عامر و ام سلمه آورده‌اند (ابن‌سعد، 319؛ ابن‌عبدالبر،4/ 1787). یزید بن سکن، پدر اسماء، در غزوۀ احد به شهادت رسید (خلیفه، 177؛ ابن‌عبدالبر، 2/ 532، 4/ 1576؛ ذهبی، 297). 
گویند اسماء پس از آنکه اسلام آورد، همراه با گروهی از زنان ــ و به‌عنوان سخن‌گوی آنان ــ برای بیعت نزد پیامبر (ص) رفت و در آن مقام، به بیان خطابه‌ای شیوا پرداخت. او با یادکردی از کوششهای زنان در کنار شوهرانشان و با اشاره به این مطلب که زنان نگاهدارندگان امنیت خانه‌اند، آنان را با مردان جهادگر در اجر و پاداش الٰهی هم‌سنگ دانست. پس از آنکه خطبۀ او به پایان رسید، پیامبر (ص) و یاران آن حضرت کلام وی را به شیوایی ستودند (ابن‌عبدالبر، 4/ 1787- 1788). ظاهراً به‌سبب همین خطابۀ رسا او را «خطیبة الانصار» خوانده‌اند (ابن‌حجر، 399). 
از اسماء احادیث بسیاری نقل شده است که بیشتر آنها دربارۀ رفتارهای اجتماعی و خانوادگی، موضوعهایی مربوط به زنان و زینت آنان، و نیز آخرالزمان، روز قیامت و مسئله دجال است (نک‍ : احمد بن حنبل، 452 بب‍ ؛ ابوداوود، 4/ 211، 437؛ حاکم، 249، جم‍‌ ). گفتنی است که به روایتی، حکم «عده» نخستین‌بار دربارۀ او صادر شده است (نک‍ : ابوداوود، 2/ 711). 

مآخذ

ابن‌حجر عسقلانی، احمد، تهذیب التهذیب، حیدرآباد دکن، 1361ق/ 1942م، ج 12؛ ابن‌سعد، محمد، الطبقات الکبرى، دارصادر، بیروت، بی‌تا، ج 8؛ ابن‌عبدالبر، یوسف، الاستیعاب، به‌کوشش علی‌محمد بجاوی، قاهره، 1380ق/ 1960م؛ ابوداوود سجستانی، سنن، به‌کوشش محمد محیی‌الدین عبدالحمید، دار احیاء السنة النبویه، قاهره، بی‌تا؛ احمد بن حنبل، مسند، قاهره، 1313ق/ 1895م، ج 6؛ حاکم نیشابوری، محمد بن عبدالله، المستدرک، حیدرآباد دکن، 1334ق، ج 2؛ خلیفة بن خیاط، الطبقات، به‌کوشش سهیل زکار، دمشق، 1966م، ج 1؛ ذهبی، محمد بن احمد، سیر اعلام النبلاء، به‌کوشش شعیب ارنؤوط و صالح سمر، بیروت، 1405ق- 1409ق/ 1985- 1988م، ج 2.

فرامرز حاج‌منوچهری (دبا)