اسکاتلند

اِسکاتلَند \ [e]skāt-land\ ، شمالی‌ترین بخش از 4 بخش تشکیل‌دهندۀ پادشاهی متحد بریتانیای کبیر و ایرلند شمالی، که نزدیک به  3/ 1 جزیرۀ بریتانیا را دربر می‌گیرد. این سرزمین، که به همراه انگلستان، وِیلز و ایرلند شمالی، پادشاهی متحد را تشکیل می‌دهد، از جنوب به انگلستان، و از 3 سوی دیگر به دریا ــ اقیانوس اطلس در غرب و شمال، و دریای شمال در شرق ــ محدود است. مرکز اسکاتلند شهر اِدینبورگ (اِدینبِره)، و بزرگ‌ترین شهر آن گلاسگوست. اَبِردین و داندی دیگر شهرهای مهم اسکاتلندند. مساحت اسکاتلند 907‘77 کم‍2 است. 
جمع‍‌ (برآورد 2006م): ح 000‘ 117‘5 تن. 

ویژگیهای طبیعی 

در کل، اسکاتلند سرزمینی تپه‌ماهوری است و به‌طور سنتی، از شمال به جنوب به 3 منطقۀ جغرافیایی تقسیم می‌شود: های‌لَندز (سرزمینهای مرتفع یا کوهستانی)، لولَندز (مناطق پست) و مرتفعات جنوبی. های‌لندز از شمال شرق به سوی جنوب غرب به‌وسیلۀ خط گُسل گرِیت گلِن، که مجموعه‌ای از دریاچه‌ها، ازجمله دریاچۀ نِس (لاخ نِس)، آن را فراگرفته، به دو بخش تقسیم شده است. های‌لندزِ شمال غربی در شمال این گسل، و بخشهای گسترده‌ای از رشته‌کوههای گرَمپیَن در جنوب آن واقع شده‌اند. لولندز در مقایسه با نواحی مجاور آن پست‌تر است، ولی این به معنای هموار بودن آن نیست. لولندز به‌سبب تپه‌ماهورهایش دارای چشم‌اندازهای متنوعی است و برخی از حاصلخیزترین زمینهای اسکاتلند را دربر دارد. مرتفعات جنوبی اسکاتلند از نظر ارتفاع و میزان پستی و بلندی مانند های‌لندز نیست. در اثر یخ‌بندان، دره‌های باریک و همواری در منطقۀ مرتفعات جنوبی پدید آمده‌اند که کوههای تخت موجود در سراسر ناحیه را از هم جدا می‌کنند. این ناحیه از جنوب شرق به درۀ توئید، و از جنوب غرب به شبه‌جزیرۀ گَلُوِی منتهی می‌شود.
کرانه‌های غربی اسکاتلند دارای آبدره‌های بسیاری است که در عمق خشکی پیش رفته‌اند. این ناحیه همچنین جزیره‌های بی‌شماری دارد که اندازۀ آنها از صخره‌های دریایی منفرد تا جزیره‌های بزرگی چون اِسکای (ه‍ م) متغیر است. مجمع‌الجزایر اُرکنی و شِتلَند نیز در شمال اسکاتلند قرار دارند. 
بیشتر کوهها و تپه‌های اسکاتلند علفزار و پوشیده از درختچه است. نزدیک به  10/ 1 کل مساحت اسکاتلند پوشیده از تورب (زغال‌سنگ نارس) است که در منطقۀ لولندز و بوته‌زارها به گستردگی یافت می‌شود. خلنگ و سرخس از گیاهان ویژۀ این تورب‌زارهاست. 

آب‌وهوا 

آب‌وهوای اسکاتلند معتدلِ اقیانوسی است. میانگین دمای هوای سردترین ماه سال (ژانویه/ دی) در کرانه‌های غربی اسکاتلند °4، و در کرانه‌های شرقی این سرزمین °3 سانتی‌گراد است. میانگین دمای هوای گرم‌ترین ماه سال (ژوئیه/ تیر) نیز در کرانه‌های غربی °15 و در کرانه‌های شرقی °14 سانتی‌گراد است. میانگین دمای هوا در سردترین و گرم‌ترین ماه سال در شهر ادینبورگ، به ترتیب، °3 و °14 سانتی‌گراد است. 
میزان بارندگی در اسکاتلند متغیر است؛ به‌گونه‌ای‌که در جزایر هموارِ هِـبریدیزِ بیرونی (خارجی) از 000‘1 میلی‌متر در سال فراتر نمی‌رود، ولی در بِن نِویس، بلندترین کوه جزیرۀ بریتانیا، واقع در های‌لندز، به 600‘3 میلی‌متر در سال می‌رسد. بیشتر کرانه‌های شرقی اسکاتلند 630 تا 810 میلی‌متر بارندگی سالانه دارند، اما این میزان در   مساحت این کشور بیش از 000‘1 میلی‌متر است. 

زندگی گیاهی و جانوری 

فراوان‌ترین گونه‌های درختان بومی اسکاتلند عبارت‌اند از بلوط و درختان سوزنی‌برگ، به‌ویژه انواع کاج. جنگلهای مهم این کشور در های‌لندز جنوبی و شرقی قرار دارند. 
گوزن، به‌ویژه گوزن سرخ، که زیستگاهش منطقۀ های‌لندز است، تنها پستاندار بزرگ بومی اسکاتلند به‌شمار می‌رود. از دیگر پستانداران بومی این کشور می‌توان گورکن، روباه، خرگوش، سمور آبی، قاقُم و گربۀ وحشی را برشمرد. اسکاتلند همچنین زیستگاه پرندگانی چون قرقاول، باقرقره، مرغابی و انواع پرندگان دریایی و نیز برخی پرندگان شکاری، همچون عقاب طلایی است. ماهی آزاد و ماهی قزل‌آلا در رودها و دریاچه‌های اسکاتلند فراوان است. آبهای ساحلی این سرزمین نیز زیستگاه گونه‌های بسیاری از ماهیها، ازجمله ماهی روغن و شاه‌ماهی، و نیز پستانداران دریایی، همچون فُک و دلفین است. 

ویژگیهای اجتماعی ـ اقتصادی 

این سرزمین در زمان رومیان، کالِدونیا خوانده می‌شد و نام اسکاتلند از نام اِسکوتیا ــ ناحیه‌ای که اسکاتهای آمده از ایرلند در آن اقامت گزیدند ــ برگرفته شده است. مردم اسکاتلند، مانند دیگر مردمان پادشاهی متحد بریتانیا، از تبار اقوامی گوناگون‌اند، ازجمله پیکتها، سِلتها (کِلتها)، اسکاندیناویاییها،آنگلوساکسنها، و نیـز مهاجران جدیدتر. اسکاتلند بیشتر جامعه‌ای شهری ـ صنعتـی است و جمعیت روستایـی آن انـدک و پراکنده است. مهاجرتهای داخلی گسترده در سده‌های 19 و 20م تمایزهای تاریخی را میان مردم های‌لندز، که بیشتر سِلت‌تبار، کاتولیک‌مذهب و گِیلی‌زبان بودند، با مردم لولندز، که بیشتر از تبـار آنگلـوساکسن، پرُتستـان‌مذهب و اسکاتـی‌زبـان بودند، کم‌رنگ کرد. در سدۀ 20م، آمدن مهاجرانی تازه از دیگر بخشهای بریتانیا و نیز مستعمره‌های این کشور در سراسر جهان، ترکیب جمعیت متنوع‌تری را، به‌ویژه در دو ناحیۀ شهری عمدۀ گلاسگو و ادینبورگ، پدید آورد. 
جمعیت اسکاتلند از 1900م، تاکنون کم‌وبیش ثابت مانده است که این نتیجۀ یکسان بودن میزان مهاجران ورودی به اسکاتلند و خروجی از آن، و پایین بودن نرخ زاد و ولد است. این سرزمین با 64 تن در هر کم‍2، کمترین تراکم جمعیت را میان 4 بخش تشکیل‌دهندۀ پادشاهی متحد بریتانیا داراست. نزدیک به 3/ 2  جمعیت اسکاتلند در شهرها زندگی می‌کنند. پرجمعیت‌ترین شهرهای اسکاتلند به ترتیب عبارت‌اند از گلاسگو (جمع‍ 2001م: 700‘578 تن)، ادینبورگ (جمع‍ 2001م: 000‘449 تن)، ابردین (جمع‍ 2001م: 300‘211 تن) و داندی (جمع‍ 2001م: 250‘150 تن). 

دین و زبان 

بیشتر مردم اسکاتلند مسیحی پُرتستان، و پیرو کلیسای اسکاتلندند که دارای نظام پرِسبیتِری است (نک‍ : ه‍ د، اسکاتلند، کلیسایِ). دیگر کلیساهای مهم در اسکاتلند عبارت‌اند از کلیساهای کاتولیک رُمی، اسقفیِ اسکاتلند و آزاد اسکاتلند. مهاجرتهای سده‌های 19 و 20م، اقلیتهای دینی تازه‌ای چون یهودیان، مسلمانان، بوداییان و هندوها را نیز در این کشور پدید آورده است. 
بیشتر مردم اسکاتلند به زبان انگلیسی سخن می‌گویند، هرچند 30٪ آنان ادعا می‌کنند که زبانشان اسکاتلندی ــ گویشی از زبان انگلیسی ــ است. کمتر از 000‘100 اسکاتلندی، به‌ویژه در های‌لندز و جزایر هِـبریدیز، افزون بر انگلیسی به زبان گِیلیِ اسکاتلندی نیز سخن می‌گویند که از خانوادۀ زبانهای سِلتی (کِلتی) است. در سالهای اخیر، کوششهایی برای احیای زبان گیلی صورت گرفته است.

فرهنگ و هنر

تفاوتهای فرهنگیِ تاریخی دیرزمانی اسکاتلندیهای سلت‌تبار های‌لندز را از اسکاتلندیهـای آنگلوساکسنِ لولندز جدا کرده بود. فرهنگ لولندز بیش از فرهنگ های‌لندز، که جامعۀ آن ساختاری عشیره‌ای داشت، از جنبش اصلاح دینی و انقلاب صنعتی تأثیر پذیرفت. کاهش جمعیت های‌لندز از سدۀ 18م به این سو، سبب کم‌رنگ شدن ساختار عشیره‌ای این منطقه شده است. پیشینـۀ گستـرش سنتهـا و نمـادهـای فرهنگی های‌لندز ــ همچون نامهای عشیره‌ای، پوشیدن کیلت (گونه‌ای دامن) برای مردان و ساز سنتی نِی‌انبان ــ به لولندز را می‌توان در پایان سدۀ 18 و آغاز سدۀ 19م جست که نویسندگانی چون رابرت بِرنز و سِر والتر اسکات (ه‍ م‌م) برای پدید آوردن هویت یکپارچۀ اسکاتلندی کوشیدند. 
اسکاتلندیها سهم چشمگیری در پیشبرد دانش و هنر داشته‌اند. از نقاشان نامدار اسکاتلندی می‌توان پُرتره‌سازانی چون جرج جِیمسِن، اَلِن رَمزی، سِر هنری رِیبِرن و سِر دیوید ویلکی را نام برد. شاعرانی چون رابرت برنز و هیو مک‌دِرمید، و نویسندگانی چون سِر والتر اسکات و رابرت لوییس استیونسن از ادیبان برجستۀ اسکاتلندی به‌شمار می‌روند (نک‍ : دنبالۀ مقاله، بخش ادبیات). 
در زمینۀ فلسفه، اسکاتلند اندیشمندان، تأثیرگذار بسیاری داشته است، از جمله جان دانز اِسکُتوس، متأله سده‌های میانه، دیوید هیوم، فیلسوف اخلاق و تاریخ‌نگار، و اَدِم اسمیث، اقتصاددان نامدار. از میان دانشمندان بزرگ اسکاتلندی می‌توان اینها را برشمرد: جِیمز وات، از مخترعان موتور بخار و پیش‌گامان انقلاب صنعتی، سِر ویلیام رَمزی، شیمی‌دانِ برندۀ جایزۀ نوبل، و سِر اَلِگزَندِر فلِمینگ، کاشف پنی‌سیلین و برندۀ جایزۀ نوبل.
ورزش جایگاه مهمی در زندگی مردم اسکاتلند دارد. پرطرف‌دارترین ورزشها در اسکاتلند فوتبال و راگبی‌اند و ورزشهای گلف و کِرلینگ (سُر دادن سنگهای ویژه روی یخ) خاستگاه اسکاتلندی دارند. باشگاه سلطنتی گلفِ سِنت اَندروز در شرق این کشور دارای قدیمی‌ترین زمین گلف بازمانده در جهان است. 

1. نقشۀ موقعیت اسکاتلند درون «پادشاهی متحد بریتانیای کبیر و ایرلند شمالی» به‌همراه پرچم ملی اسکاتلند.
2. نوازندۀ نی‌انبان با پوشاک سنتی اسکاتلندی.
3. رود کلاید در میان شهر گلاسگو، بزرگ‌ترین شهر اسکاتلند.
4. دورنمای شهر ادینبورگ، مرکز اسکاتلند، از فراز تپۀ کالتِن.
5. چشم‌انداز دریاچۀ تامِل (لاخ تامِل) در منطقۀ های‌لندز.

 حکومت 

اسکاتلند بخشی از پادشاهی متحد بریتانیای کبیر و ایرلند شمالی است و نمایندگان اسکاتلند، در کنار همتایانشان از انگلستان، ویلز و ایرلند شمالی، در پارلمان بریتانیا حضور دارند. از اواخر سدۀ 19م، اسکاتلندیهای بسیاری به نخست‌وزیری بریتانیا برگزیده شده‌اند. از 1888 تا 1999م، امور اجرایی اسکاتلند را وزارت امور اسکاتلند در دولت بریتانیا انجام می‌داد، اما در 1999م پارلمان اسکاتلند دوباره تشکیل شد و پارلمان بریتانیا بسیاری از مسئولیتهای وزارت امور اسکاتلند را، از جمله در زمینه‌های آموزش، بهداشت، دولتهای محلی، محیط زیست، فرهنگ و توسعۀ اقتصادی، به پارلمان اسکاتلند واگذار کرد. با این همه، دولت ملی (مرکزی) در لندن سیاستهای خارجی، دفاعی و شغلی و رفاهی اسکاتلند را تعیین، و بیشتر بودجۀ عمومی این سرزمین را نیز تأمین می‌کند. پارلمان اسکاتلند دولت و سَروزیر این سرزمین را از میان نمایندگان حزب یا احزاب اکثریت برمی‌گزیند و این دولت در برابر پارلمان، پاسخگوست. اسکاتلند به 32 ناحیۀ اداری تقسیم می‌شود که هریک دارای شورایی انتخابی است.