اسفرتسا، خاندان

اِسفُرتسـا، خـاندانِ \ xāndān-e [e]sfortsā\ ، خـانـدان سرشناس ایتالیایی که در تاریخ سده‌های 15 و 16م اروپا نقش مهمی داشت. این خاندان با بیشتر خاندانهای شاهی اروپا پیوند داشت و 6 تن از اعضای آن به مدت تقریباً یک سده بر میلان حکومت کردند. 

موتسیو (جاکُموتسو) آتّندُلو (1369-1424م/ 770-827ق)

بنیادگذار این دودمان، دهقانی از اهالی رُمانیا (در مرکز ایتالیا) بود که به‌سبب مهارت و شجاعتش، از نیرومندترین کُندوتیِره‌ها (سرکردگان سربازان مزدور) در ایتالیا شد. معروف است که نام خانوادگی اسفرتسا (به معنی زوروَرز/ زورمند) را آلبِریکو دا باربیانو، بنیادگذار شیوۀ جنگ کندوتیِره‌ها در ایتالیا، به او داده است. اسفرتسا به خدمت چند تن از فرمانروایان ایتالیایی، از جمله دوک میلان و شاه ناپل، درآمد. او به هنگام مرگ، عنوان شهربان بزرگ ناپل را داشت.

فـرانچِسکوی یـکم (1401-1466م/ 803-870ق)

بنیـادگذار دودمان دوکهای اسفرتسا در میلان، پسر موتسیو بود و پس از مرگ پدر، فرمانده نیروهای او شد. فرانچسکو سپس به خدمت فیلیپو ماریا ویسکونتی، دوک میلان، درآمد و فرمانده نیروهای میلان در جنگ با ونیز شد. فرانچسکو در 1441م با بیانکا ماریا، تنها فرزند دوک میلان، ازدواج کرد. پس از مرگ دوک در 1447م، نبرد بر سر جانشینی او آغاز شد، تا اینکه فرانچسکو در 1450م شهر را تصرف کرد و خود را دوک میلان خواند. او با ناپل و فلورانس، دشمنان پیشین میلان، پیمان اتحاد بست و در 1464م جنوا را تسخیر کرد.
فرانچسکو اسفرتسا فرمانروایی توانا بود. هرچند او در آغاز، مردی جنگجو بود، بعدها از پشتیبانان فرهنگ و هنر شد. او و فرزندانش آثار معماری زیبایی در میلان به جا گذاشتند.

گالِئاتسو ماریا

(1444-1476م/ 847-881ق)

پسر فرانچسکو، در 1466م جانشین پدر، و دوک میلان شد. او به‌رغم آنکه در روایتها، مردی بی‌فرهنگ و هوس‌ران معرفی شده است، فرمانروایی توانا بود و به گسترش کشاورزی اهمیت می‌داد. او فردی درس خوانده و پشتیبان فرهنگ و هنر بود و برامانته، معمار نامدار را به خدمت گرفت. با این همه، گالئاتسو ماریا سیاست خارجی تنش‌زایی در پیش گرفت و به دشمنی با ونیز روی آورد. او با بونا دی ساوویا (بون دو ساووا)، خواهر همسر لویی یازدهم، شاه فرانسه، ازدواج کرد. گالئاتسو در 1476م به دست گروهی از توطئه‌گران به قتل رسید. 

جان گالئاتسو (1469-1494م/ 873-899ق)

پسر گالئاتسو ماریا، هیچ‌گاه عملاً فرمانروایی نکرد و تا 1480م در قیمومت مادرش، بونا دی ساوویا، و وزیر او، چیکّو سیمونِتّا، بود.

لودُویکو (1451 یا 1452-1508م/ 855 یا 856-914ق)

ملقب به مراکشی (به‌سبب تیره بودن پوستش)، نایب السلطنه‌ (1480- 1494م) و دوک میلان (1494-1499م)، پسر فرانچسکوی یکم و عموی جان گالئاتسو بود. او در 1480م، با اعدام چیکو سیمونتا و برکناری بونا دی ساوویا از نیابت سلطنت، حکومت را به دست گرفت، اما تا هنگام مرگ جان گالئاتسو در 1494م، رسماً خود را دوک اعلام نکرد.

 در دوران فرمانروایی لودویکو، علم و هنر پیشرفت شایانی کرد و او افراد برجسته‌ای چون لئوناردو داوینچی را در حمایت خود گرفت، اما فعالیتهای سیاسی‌اش برای ایتالیا ویرانگر بود. او با ناپل به دشمنی پرداخت و شارل هشتم، شاه فرانسه، را تشویق کرد به ناپل حمله کند. با این همه، لودویکو پس از دریافتن خطر فرانسویان برای ایتالیا، به اتحادیه‌ای پیوست که برضد فرانسه تشکیل شده بود. این اتحادیه فرانسویان را از ایتالیا راند، اما لویی دوازدهم، جانشین شارل، در 1499م میلان را تصرف، و لودویکو را از حکومت برکنار کرد. او در فرانسه زندانی شد و همان‌جا درگذشت. 
لودویکو اسفرتسا از نیرومندترین و توانگرترین فرمانروایان ایتالیایی در دورۀ نوزایی (رنسانس) بود. او و همسرش، بِئاتریچه د‘ اِسته، در دربار با شکوهشان در میلان با پشتیبانی از دانشمندان و هنرمندان، به پیشرفت علم و هنر یاری رساندند.

ماسّیمیلیانو (1493-1530م/ 896-936ق)

پسر لودویکو، بار دیگر به کمک سوئیسیها، فرانسویان را از قلمرو خود بیرون راند، اما در پی نبرد مارینیانو، ناگزیر شد میلان را به فرانسوای یکم، شاه فرانسه، وا گذارد (1515م) و در برابر، از او مقرری بگیرد. او بقیۀ عمر را در فرانسه سپری کرد. بعدها امپراتور کارل پنجم، فرانسوا را از ایتالیا بیرون راند و در 1522م دوک‌نشین میلان را به فرانچِسکوی دوم (1495-1535م)، برادر ماسیمیلیانو، واگذار کرد. کارل دوک‌نشین میلان را پس از مرگ فرانچسکو در 1535م، به پسر خود، فیلیپ (فِلیپۀ) دوم، پادشاه اسپانیا سپرد. 
فرمانروایی خاندان اسفرتسا بر میلان اقتدارگرایانه و همانند فرمانروایی خاندان مِدیچی (ه‍ م) در فلورانس بود. شهر میلان در زمان آنان به رونق و شکوفایی رسید. چندین شاخه‌ از این خاندان باقی ماند، از جمله شاخۀ کُنتهای اسفرتسا.

مآخذ

CE, 6th edition (under «Sforza», «Francesco I Sforza», «Ludovico Sforza»); EA, 1963, 2006; EB, 2010 (under «ُSforza Family», «Sforza, Francesco», «Sforza, Muzio Attendolo», «Sforza, Ludovico»); GLE ; ME, 2009 (under «Sforza», «Francesco Sforza», «Galeazzo Maria Sforza», «Ludovico Sforza»).
بخش تاریخ