اسطوره و اسطوره شناسی

امروزه گفته می‌شود که سیاست همان نقشی را برعهده‌ دارد که روزگاری درگذشته، دین و اسطوره داشتند. ولی مسئله پیچیده‌تر از این است. به همان وجه که اسطوره همواره شامل عناصر قوی سیاسی و اجتماعی بوده است، جنبشها و نظریه‌های سیاسی نیز ابعاد اسطوره‌ای دارند، و این ابعاد به انسجام یافتن و همبستگی واحدهای سیاسی، از روستا گرفته تا کشور، کمک می‌کنند. گاهی در بحثهای معاصر دربارۀ سرمایه‌داری و سوسیالیسم، عنصر اسطوره‌ای آن‌چنان قوت می‌گیرد که شاید بتوان گفت دامنۀ سخن به عرصۀ اساطیر کشانده می‌شود.

اسطوره و تاریخ

اسطوره و تاریخ را می‌توان دو شق بدیل برای نگریستن به گذشته دانست. نگرش تاریخی، نخست مستلزم تعیین چارچوبی زمانی و سال‌شمار رویدادهاست و بعد، مقایسۀ روایتهای مختلف. این مقایسه نیز مستلزم وجود خط برای ثبت و ضبط وقایع گذشته است تا بتوان گزارشی منطقی از آنها ارائه داد. ولی جایی که خواندن و نوشتن وجود ندارد یا سواد محدود به عده‌ای انگشت شمار است، روایتهای شفاهی چهره‌ای اسطوره‌ای می‌یابند.
حتى در جوامعی که توان خواندن و نوشتن بسیار گسترده است و تاریخ‌نگاری رواج دارد، باز ممکن است نظر بیشتر افراد دربارۀ گذشته مخلوطی از روایتهای موروثی اسطوره‌مانند باشد. مسائل عقیدتی میان پیروان مذاهب یا اید‌ئولوژیهای سیاسی مختلف در بسیاری موارد مبتنی بر این‌گونه اطلاعات است. گاه دیده می‌شود که روایتهایی که هر طرف در دفاع از مدعیات خویش بدانها استناد می‌کند، به اسطوره شباهت دارند، زیرا نقش آنها عمدتاً توجیه دوستیها و دشمنیهای جاری، بدون توجه لازم به صدق و کذب آنهاست. کسی که بخواهد با توسل به عینیت تاریخی، اعتقادات دو طرف را به محک بزند، ناگزیر در برابر ایمان شبه‌دینی آنان در می‌ماند.
از سوی دیگر، حتى در آثار تاریخ‌نگاران ممکن است جنبه‌های اسطوره‌ای دیده شود. نمونۀ روشن چنین کسان هرودت، مورخ نامدار یونانی، معروف به «پدر تاریخ» است که از نظر بهره‌گیری از روش تاریخ‌نگاری و مقایسۀ اطلاعات ضد و نقیض و ساختن چارچوبی زمانی برای روایت رویدادها باید مورخ به‌شمار آید، ولی کارش در عین حال سرشار از موضوعات و داستانهایی است که از اساطیر یونانی مایه می‌گیرند. گویی به نظر او تاریخ و اسطوره با یکدیگر منافات ندارند و هر دو را باید اجزاء طرح عمومی گزارش دربارۀ گذشته شمرد (نیز نک‍ : ه‍ د، اساطیر ایرانی).

مآخذ

بهار، مهرداد، پژوهشی در اساطیر ایران: پارۀ نخست، تهران، ١٣٦٢ش؛ گادامر، هانس ـ گئورگ، آغاز فلسفه، ترجمۀ عزت‌الله فولادوند، تهران، ١٣٨٢ش؛ نیز:

Bolle, K.W., «Myth: An Overview», ER1, vol. X; id. & R. G. A. Buxton, «Myth and Mythology», EB, 1995, vol. XXIV; Detienne, M., The Creation of Mythology, tr. M. Cook, Chicago, 1986; id. & J.-P. Vernant, Cunning Intelligence in Greek Culture and Society, Chicago, 1991; Eliade, M., Myth and Reality (Religious Traditions of the World), tr. W. Trask, New York, 1968; id., The Myth of the Eternal Return: Cosmos and History, tr. W. Trask, Princeton, 1971; id., The Sacred and the Profane : The Nature of Religion, tr. W. Trask, San Diego, 1987; Hadas, M., Introduction to Classical Drama, New York, 1966; Harrison, J. E., Prologomena to the Study of Greek Religion, Princeton, 1991; MacIntyre, A., «Myth», EPh.1, vol. V; Murry, G., Five Stages of Greek Religion, New York, nd.; Snell, B., The Discovery of the Mind, New York, 1982.
عزت‌الله فولادوند