اسعد افندی

اسعد افندی \ asˀad-afandi\ ، محمد (1204-1264ق/ 1789-1848م)، وقایع‌نگار، مورخ و از نویسندگان و مترجمان نامدار عثمانی. چون پدرش ریاست صنف صحافان (صحافلر شیخی) را داشت، او نیز به صحافلر شیخی‌زاده معروف شد و در آثارش، خود را شیخ‌زاده معرفی می‌کرد («دانشنامۀ...»، ذیل «اسعد افندی»؛ ثریا، 339؛ İA، ذیل «اسعد افندی»). 
اسعد افندی در استانبول زاده شد و نزد پدر و استادان دیگر آموزش دید (اینال، 323؛ بانارلی، 842). در سالهایی که پدرش قاضی بیت‌المقدس و مصر بود، اسعد نیز نزد او به‌سر می‌برد و در همان روزها عربی را آموخت. اسعد افندی در 1223ق عنوان مدرسی یافت و در جاهای گوناگون به تدریس پرداخت (اینال، همان‌جا؛ لوند، 331) و سرانجام، پس از طی مراحلی در شغلهای مختلف، در 1241ق، به مقام وقایع‌نگاری سلطان محمود دوم گماشته شد (جودت، 131؛ ثریا، اینال، همان‌جاها). او پس از به‌دست آوردن شغلهای گوناگون، در 1263ق، هنگام تشکیل معارف عمومیه، ناظر (وزیر) این تشکیلات جدید شد؛ بدین‌سان، وی نخستین وزیر معارف عثمانی به‌شمار می‌رود. او پس از برکناری از این مقام، در 1264ق، ریاست مجلس معارف عمومیۀ عثمانی را برعهده گرفت و در همان سال درگذشت (لوند، 332؛ اینال، 324؛ ثریا، İA، همان‌جاها). 
از اسعد افندی آثار فراوانی در زمینه‌های گوناگون بر جا مانده است که مهم‌ترین آنها یاد می‌شود:
اُسّ ظفر؛ اسئله و اجوبه؛ ترجمۀ مستظرف، که ترجمۀ ترکی کتاب عربی المستطرف فی کل فن مستظرف، تألیف محمد بن احمد خطیب ابشیهی در علم محاضرات است؛ تشریفات قدیمه، یا اصول عتیقۀ تشریفات دولت علیۀ عثمانیه؛ الورد المفید فی شرح التجوید؛ کوکب المسعود فی کوکبة الجنود، که ترجمۀ کتاب السعی المحمود فی نظام الجنود، تألیف شیخ محمد جزایری، دربارۀ مشروعیت نوآوریهای سلطان محمود دوم در امور نظامی است؛ و نیز پندنامه. این آثار همگی به چاپ رسیده‌اند. او آثار دیگری نیز دارد که نسخه‌های خطی آنها در کتابخانه‌های ترکیه نگهداری می‌شود (نک‍ : «دانشنامۀ»، İA، همان‌جاها؛ بروسلی، 25). 

مآخذ

بروسه‌لی، محمدطاهر، عثمانلی مؤلفلری، استانبول، 1342ق، ج 3؛ ثریا، محمد، سجل عثمانی (تذکرۀ مشاهیر عثمانیه)، استانبول، 1308ق، ج 1؛ جودت، احمد، تاریخ جودت، استانبول، 1309ق، ج 12؛ نیز: 

Banarlı, N. S., Türk Edebiyâtı Târihi, Istanbul, 1971; İA; İnal, M. K., Son asır Türk Şairleri, Istanbul, 1969; Levend, A. S., Türk Edebiyati Tarihi, Ankara, 1984, vol. I; Türkiye Dianet Vakfı İslam Ansiklopedisi, Istanbul, 1995. 
علی‌اکبر دیانت (دبا)