اسراء

اِسراء \ esrā[ˀ]\ ، هفدهمین سورۀ قرآن مجید، دارای 12 رکوع، 111 (یا 110) آیه، 563‘1 کلمه و 460‘6 حرف. 
سورۀ اِسراء یا اَسرى از دیرباز با این دو نام شهرت داشته، و وجه تسمیۀ آن، افتتاح سوره با آیۀ اِسراء بوده است. اما محدثانْ این سوره را غالباً سورۀ بنی‌اسرائیل می‌نامیده‌اند (نک‍ : بخاری، 223؛ سیوطی، الدر...، 136؛ طبری، 2؛ حویزی، 97)، زیرا صدر و ذیل آن (آیه‌های 2، 101-104) به بیان سرگذشت و سرنوشت قوم بنی‌اسرائیل، به شیوه‌ای متفاوت با دیگر مواضع قرآن کریم، اختصاص یافته است (نیز نک‍ : اندرابی، گ 50 پ؛ فیروزآبادی، 288). این سوره، با لحاظ کلمۀ آغازین آن، سورۀ «سبحان» نیز نامیده شده است (نک‍ : ابن‌کثیر، 2؛ سیوطی، الاتقان، 193). 
سورۀ اسراء از نظر ترتیب نزول، در روایات مختلف در ردیفهای 46 تا 50 جای گرفته، و بنا به روایت مشهور، پنجاهمین سورۀ قرآن کریم است که پس از سوره‌های شعراء، نَمل و قَصص، و پیش از سوره‌های یونس، هود و یوسف نازل شده است (مثلاً نک‍ : ابن‌ندیم، 28-29؛ طبرسی، 10/ 405؛ سیوطی، همان، 43؛ دروزه، 14). 
سورۀ اسراء اسلوب بیانی ویژه‌ای دارد. در این سوره، موضوعهای اصلی و فرعی با تناوبهای منظم و بازگشتهای پیاپی به هر مطلب، در اثنای یکدیگر، به رشتۀ بیان کشیده شده‌اند (در این باره نک‍ : طبرسی، 6/ 402، 407، 408، 426). موضوع اصلی سورۀ اسراء، ویژگیهای رسالت پیامبر اکرم(ص) به‌عنوان خاتم پیامبران، و ویژگیهای هدایت قرآن کریم به‌عنوان آخرین کتاب آسمانی است (نک‍ : قطب، 299). 
در نیمۀ نخست سورۀ اسراء، منشور جامعی مشتمل بر 25 حکمت الٰهی مطرح شده است که پایه و مایۀ تعالیم و معارف همۀ ادیان آسمانی دانسته می‌شود (نک‍ : آیه‌های 22- 38). 
آخرین آیۀ سورۀ اسراء (آیۀ 111) را پیامبر اکرم (ص) «آیة العزّ» نامید. گفته‌اند همین‌که پسربچه‌ای از بنی‌عبدالمطلب زبان باز می‌کرد، آن حضرت آیة العز را به او تعلیم می‌فرمودند (ابوالسعود، 201) و نیز هرگاه بار سفر می‌بستند، این آیه را می‌خواندند (احمد بن حنبل، 439). نیز گویند آیة العز همان‌گونه که خاتمۀ این سورۀ قرآن است، خاتمۀ تورات نیز بوده است (قرطبی، 301). 

مآخذ

ابن‌کثیر، تفسیر القرآن العظیم، بیروت، 1400ق/ 1980م، ج 3؛ ابن‌ندیم، الفهرست؛ ابوالسعود، محمد، تفسیر، بیروت، دار احیاء التراث العربی، بی‌تا، ج 5؛ احمد بن حنبل، مسند، دارالفکر، قاهره، 1313ق، ج 3؛ اندرابی، احمد، الایضاح فی القراءات، نسخۀ عکسی موجود در کتابخانۀ مرکز؛ بخاری، محمد بن اسماعیل، صحیح، استانبول، 1315ق، ج 5؛ حویزی، عبدعلی، تفسیر نورالثقلین، به‌کوشش هاشم رسولی محلاتی، قم، 1385ق، ج 3؛ دروزه، محمدعـزت، التفسیر الحدیث، دار احیاء الکتب العربیه، بی‌جا، 1381ق/ 1962م، ج 1؛ سیوطی، عبدالرحمان بن ابوبکر، الاتقان، به‌کوشش محمد ابوالفضل ابراهیم، قاهره، 1387ق/ 1967م، ج 1؛ همو، الدر المنثور، قاهره، 1314ق، ج 4؛ طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان، صیدا، 1355ق/ 1936م؛ طبری، تفسیر، ج 15؛ فیروزآبادی، محمد بن یعقوب، بصائر ذوی التمییز، به‌کوشش محمدعلی نجار، قاهره، 1383ق، ج 1؛ قرطبی، محمد بن احمد، الجامع لاحکام القرآن، بیروت، 1965م، ج 10؛ قطب، سید، فی ظلال القرآن، بیروت، 1386ق/ 1967م، ج 5.

محمدعلی لسانی فشارکی (دبا)