اسدالله اصفهانی

اسـداللهِ‌ اصـفـهـانـی \ asad-ol-lāh-e esfa(e)hāni\ ، شمشیر‌ساز نامدار ایرانی سدۀ 11ق/ 17م. پژوهشگران سدۀ اخیر او را هم‌زمان با شاه عباس یکم صفوی (سل‍ : 996-1038ق/ 1588-1629م)، و حتى برخی وی را شمشیر‌ساز این پادشاه شمرده‌اند (EI 2، ذیل «اسدالله‌ اصفهانی»؛ اشتوکلاین،2575 ؛مایِر،26-27؛ «کاتالوگ...»، 330). 
بر‌پایۀ کتاب جغرافیای اصفهان، که در 1294ق تدوین شده، اسدالله اصفهانی و شمشیرهای ساختۀ او در دهۀ نخست نیمۀ دوم سدۀ 13ق شهرت بسیار داشته است (تحویلدار، 107). این ‌شهرت نزد اروپاییان علاقه‌مند به جنگ‌افزارهای ایرانی به نیمۀ دوم سدۀ 19م می‌رسد. هنری (هاینریش) موزر، که در آن هنگام در آسیای مرکزی سفر می‌کرده است، از شمشیری ساختۀ اسدالله اصفهانی خبر می‌دهد که در بخارا به او پیشکش شده است (فلینت، 24).

نخستین‌ کسی‌ که‌‌ بر ‌پایۀ‌ ‌سبک‌شناسی‌ ‌آثار اسدالله‌‌ اصفهانی، تصویری از جایگاه او ترسیم کرده، اشتوکلاین است. او می‌نویسد: در سدۀ 10ق، ‌شکل قبضۀ شمشیرهای ‌ایرانی دگرگون ‌شد‌ ــ شکلـی کـه تـا سدۀ 13ق پابرجا مانـد ــ و در طول سدۀ ‌11ق، تیغه‌ها که یک‌دمه شده بود، خمیدگی بیشتری یافت. یکی از استادان ایرانی که از نظر شیوۀ کار از پایه‌گذاران این دگرگونی به‌شمار می‌آید، اسدالله اصفهانی است (اشتوکلاین، همان‌جا). اما این پژوهشگر در حالی که کوشیده است تا به تعیین زمان زندگی و معرفی آثار اسدالله اصفهانی بپردازد، آثار او را با دیگر شمشیرسازان درهم‌آمیخته است. 
پژوهشگر دیگری به نام مایِر می‌نویسد: شمار شمشیرهایی که نام «اسدالله» را بر خود دارند، بسیار است. او تقریباً می‌توانسته است 300 شمشیر در طول زندگی خود بسازد، در حالی که 500 قبضه شمشیر با رقم او، تنها به مجموعه‌های اروپایی راه یافته است (p. 26). کوشش مایر در بررسی رقمها، تاریخها و نام شاهانی که شمشیرها ظاهراً به نام و برای آنها ساخته شده است، به روشن شدن زندگی اسدالله اصفهانی کمک نمی‌کند. رقمهای موجود بر شمشیرها، به شمار خود آنها، از دیدگاه شکل و شیوه و چگونگی نوشتار، گوناگون‌‌اند. وجود تاریخهایی از 811 تا 1223ق، و نام نزدیک به همگی شاهان صفوی و حتى پس از آنان، بر مشکل نتیجه‌گیری می‌افزاید. از نظر مایر تنها یک راه حل باقی می‌ماند: اینکه اکثر نزدیک به تمامی شمشیرهای دارای رقم اسدالله را به‌راستی جعلی بدانیم (pp. 26-28).

از بررسی ویژگیهای آثار اصیل اسدالله اصفهانی نتایجی به دست می‌آید که می‌تواند معیارهایی برای شناخت ساخته‌های اصیل این هنرمند نامدار ایرانی باشد: 1. تناسب و زیبایی ساختار و آبدادگی استادانۀ تیغه‌ها؛ 2. زیبایی خط رقمها و شکل ترنجهای حاوی نام ‌دارندۀ شمشیر و استادانه ‌بودن طلاکوبی؛3. همگونی رقمها؛ 4. واپسین و مهم‌ترین معیار و نشانه بر درستی انتساب آنها به اسدالله اصفهانی، هماهنگی جایگاه نوشتن واژه‌های «الله» در «اسدالله»، و «شاه» در ترکیب «شاه ولایت» روی تیغه‌ها با رسوم مهرکنی و نقش مهرهای شاهان صفوی است. 
به هر حال، از دقت در 4 اثر نویافتۀ اسدالله اصفهانی، که آخرین آنها تاریخ 1092ق دارد و بر آن نقش مهر شاه‌سلیمان طلاکوبی شده است (طرحهای 1 و 2؛ نک‍ : رابینو، pl. 3) و در اصالت آن تردید نیست، می‌توان نتیجه گرفت که این هنرمند معاصر شاه عباس دوم (سل‍ : 1052- 1078ق) و شاه سلیمان صفوی (سل‍ : 1078-1106ق) بوده است. شهرت فراگیر اسدالله اصفهانی سبب شده است که در سده‌های بعد، کسانی نام او را بر شمشیرهای کهن ایرانی و غیرایرانی نقش کرده، به دوستداران جنگ‌افزارهای ایرانی عرضه کنند. این آثار هم‌‌اکنون در موزه‌ها و مجموعه‌های خصوصی در سراسر جهان پراکنده است (نک‍ : مایر، 26-29).

مآخذ

تحویلدار، حسین بن محمد ابراهیم، جغرافیای اصفهان، به‌کوشش منوچهر ستوده، تهران، 1342ش؛ نیز: 

Catalogue of the International Exhibition of Persian Art , London, 1931; EI 2; Flindt, T. W., «Some Nineteenth-Century Arms from Bukhārā», Islamic Arms and Armour, ed. R. Elgood, London, 1979; Mayer, L. A., Islamic Armourers and Their Works, Geneva, 1962; Rabino di Borgomale, H. L., Coins, Medals, and Seals of the Shâhs of Îrân (1500-1941), Hertford, 1945; Stöcklein, H., «Arms and Armour», SPA.
محمدحسن سمسار (دبا)