استوارت، دوگلد

اِستوارت \ [e]stu[v]ārt\ ، دوگِلد (1753- 1828م/ 1167-1243ق)، فیلسوف اسکاتلندی. او در ادینبورگ (ادینبره) زاده شد، تحصیلات خود را در آنجا به انجام رساند و برای حضور در درسهای تامِس رید به گلاسگو رفت. نخست در دانشگاه ادینبورگ استاد ریاضیات، و پس از 10 سال استاد فلسفه شد. آثار استوارت، که در 11 جلد به سرپرستی سِر ویلیام هَمیلتِن به چاپ رسید، نشان می‌دهد که وی مقلد محض رید نبوده، بلکه ابعاد مهم جدیدی به مکتب فلسفی اسکاتلند افزوده، و گاهی حتى از آن انتقاد کرده است. 
استوارت پس از تامس رید پرتأثیرترین چهره در مکتب فلسفی شعور متعارف بود. نفوذش در فیلسوفان فرانسوی، ویکتور کوزَن و تئودُر ژوفروا، و در بیشتر فلاسفۀ دانشگاهی آمریکا به‌خوبی پیداست. افکار او و رید و کوزن مکتب اسکاتلند را در طول نیم قرن به جایگاه فلسفۀ مسلط در آمریکا رسانید. مهم‌ترین کتابهای او یکی «اصول فلسفۀ ذهن انسانی» (3 ج: 1792، 1814 و 1827م)، و دیگری «فلسفۀ قوای فعال و اخلاق آدمی» (1828م) است. 
استوارت به پیروی از رید مدعی بود که هر فلسفه‌ای که اصول شعور متعارف را نقض کند، کاذب است و مسئله در کشف و حذف مقدماتی خلاصه می‌شود که چنان نتایجی از آنها لازم می‌آیند. به عقیدۀ او، گزاره‌های فلسفی نمی‌بایست معنای مفاهیم زندگی عادی را تغییر دهند. او بیش از هر کس دیگری بر همانندیهای شناختی بین رید و کانت تأکید داشت، ولی باز به تبعیت از رید از قبول فرقی که کانت میان پدیدارها و ذوات معقول گذاشته بود، سر باز می‌زد. او نیز مانند رید معتقد بود که فلسفه باید علمی باشد و از بند مقولات و نظریه‌پردازیهای متافیزیکی آزاد شود، هرچند صورت‌بندیِ رید از علم جدید ذهن را نمی‌پذیرفت. استوارت غالباً اصول موضوعۀ ریاضیات را به قوانین حاکم بر تفکر انسان تشبیه می‌کرد. او به‌رغم گرایش به فلسفۀ علمی، به وجود خدا و جاودانگی روح و عینیت و کلیت اصول اخلاق اعتقاد داشت و در اندیشۀ اجتماعی و سیاسی طرف‌دار پیشرفت و لیبرالیسم بود. 

مآخذ

EB, 2008; EPh.1; REPh.
عزت‌الله فولادوند