استکانی، گل

استکانی، گلِ \ gol-e estekāni\ ، هر یک از گیاهان سَردۀ (جنسِ) گل استکانی (کامپانولا) از تیرۀ استکانیان، دربر گیرندۀ حدود 250 تا 300 گونه گیاه یک‌ساله، دو ساله و چند‌ساله (پایا) که در سراسر نیمکرۀ شمالی، به‌ویژه مناطق معتدل کوهستانی و مناطق مدیترانه‌ای، انتشار دارند. نام این گیاه برگرفته از شکل گلهای آن است (نام آن در انگلیسی نیز به‌معنی «گل زنگوله‌ای» است؛ همچنین نام سردۀ کامپانولا در لاتین به معنی «زنگوله» است.
این سرده گونه‌های متنوعی را دربر می‌گیرد، از گیاهان بسیار کوتاه (به بلندی 5 تا 7 سانتی‌متر)، که مانند چمن زمین را می‌پوشانند، تا گیاهان رونده و گیاهان علفی بلند (به بلندی حدود 2 متر). گلبرگهای این گیاهان در قاعده به یکدیگر پیوسته‌اند که همین، سبب شکل استکانی یا زنگوله‌ای گلهای آنهاست. رنگ گلهای بیشتر گونه‌های این سرده بنفش یا ارغوانی است، اما رنگ گلهای جورها (وارِیته‌ها)ی پرورشی می‌تواند از سپید تا صورتی نیز متغیر باشد. بیشتر گونه‌های گل استکانی گیاهان تزیینی و گلدانی محبوبی به شمار می‌آیند.
نزدیک به 40 گونه گیاه یک ساله و چند سالۀ این سرده در ایران می‌رویند که از میان آنها، 15 گونه ویژۀ ایران به‌شمار می‌روند، از جمله گلهای استکانی گیلانی، کرمانی، خراسانی، لرستانی و سبلانی.
گونۀ کامپانولا کارپاتیکا گیاهی است مقاوم در برابر سرما که بومی چمنزارها و جنگلهای شرق اروپاست. بلندی آن به 15 تا 25 سانتی‌متر می‌رسد و گلهایی کاسه‌شکل، به رنگهای بنفش روشن تا سپید دارد.
گونۀ ک. آمِریکانا (گل استکانی بلند) که بومی جنگلهای مرطوب آمریکای شمالی است، بلندترین گونۀ گل استکانی به‌شمار می‌رود و ارتفاع آن به 2 ‌متر می‌رسد. 
گونۀ ک. لاتیفولیا یا گل استکانی بزرگ (برگ‌پهن) گیاهی است پایا که برگهایش بزرگ و دندانه‌دار، و گلهای آن نیز بزرگ، و به رنگ آبی مایل به ارغوانی‌اند. این گونه دارای جورهای بسیاری است. 

 گونۀ ک. مِدیوم (در انگلیسی: «زنگولۀ کَنتِربِری»)، که بومی جنوب اروپاست، یکی از شناخته‌شده‌ترین گونه‌های گل استکانی به‌شمار می‌رود و برای گلهای زنگوله‌شکل زیبایش پرورش داده می‌شود. این گیاه دو ساله است و ارتفاعش به 5/ 0 تا 2/ 1 ‌متر، درازای برگهای پایینی‌ آن به 15 تا 25 سانتی‌متر، و برگهای بالایی‌اش به 8 تا 13 سانتی‌متر می‌رسد. برگهای این گیاه نیزه‌شکل، و گلهایش زنگوله‌مانند، و به رنگهای بنفش، آبی، صورتی یا سپیدند. دو جور از این گونه کاسبرگهایی هم‌رنگ گلبرگهایشان دارند. گلهای این گونه در پایان بهار و آغاز تابستان می‌شکفند.
گونۀ ک. راپونکولوس، که بومی اوراسیا و شمال آفریقا ست، گیاهی است دوساله و دارای ریشه‌هایی همانند شلغم. این گونه برای ریشه‌ها و برگهای خوراکی‌اش پرورش داده می‌شود.
از دیگر گونه‌های شناخته‌شدۀ گل استکانی می‌توان از گل استکانی گِرد (در انگلیسی: گل استکانی آبی)، با نام علمی ک. رُتوندیفولیا، نام برد.

مآخذ

گل گلاب، حسین، گیا (راهنمای گیاهی)، تهران، 1356ش؛ مظفریان، ولی‌الله، فرهنگ نامهای گیاهان ایران، تهران، 1375ش؛ نیز: 

EA, 2006 (under «bellflower», «Campanula», «Canterbury bell»); EB, 2008; ME, 2005 (under «bellflower», «Canterbury bells»).
بخش علوم زیستی