استالین گراد، نبرد

اِستالین‌گراد، نبردِ\ nabard-e [e]stālin-g[e]rād\ (تابستان 1942- 2 فوریۀ 1943/ تابستان 1321- 13 بهمن 1321)، نبردی که به پیروزی کامل ارتش شوروی بر آلمانیها انجامید و نقطۀ عطفی در جنگ جهانی دوم شد. استالین‌گراد (نام کنونی آن: وُلگاگراد) مرکز صنعتی عمده و شهری بسیار مهم بود و دستیابی به رود ولگا در آن نقطه می‌توانست اتحاد شوروی را از دسترسی به ذخایر نفت خود در قفقاز محروم کند. آلمانیها در تابستان 1942م/ 1321ش، در شمال و جنوب استالین‌گراد، بر رود ولگا تسلط یافتند، رودی که از طریق آن، مقدار زیادی مواد و تجهیزات جنگی حمل می‌شد؛ اما به‌رغم حمله‌های پیاپی ارتش ششم آلمان، به‌فرماندهی فریدریش پائولوس، و ارتش چهارم زرهی این کشور، به‌فرماندهی اِوالد فون کلایست، به‌سبب دفاع سرسختانۀ ارتش سرخ موفق به تصرف شهر نشدند. 
در سپتامبر 1942/ شهریور 1321، ارتش آلمان، متشکل از سربازان آلمانی، ایتالیایی، مجار و رومانیایی، افزون بر500 هزار تن، به حومۀ شهر استالین‌گراد و مناطقی رسیدند که کارخانه‌ها قرار گرفته بود و با مقاومت سخت کارگرانی روبه‌رو شدند که در یگانهای جنگاور بسیج شده بودند. مدافعان شهر تا اواسط اکتبر/ اواخر مهر، تقریباً تا رود ولگا عقب رانده شده، و شهر تقریباً ویران شده بود، اما آذوقه و ملزومات آلمانیها به‌تدریج رو به‌کاهش نهاد؛ تانکهای آنان نیز در نبردهای دائمی خیابانی کارایی چندانی نداشت و زمستان نیز در راه بود. روسها در 19 نوامبر/ 28 آبان، به‌فرماندهی مارشال ژوکُف، از شمال و جنوب دست به پاتک زدند و پس از 5 روز، ارتش ششم و بخشی از ارتش چهارم زرهی آلمان را محاصره کردند. کوشش 
آلمانیها در دسامبر/ آذر برای رساندن نیروهای کمکی به پائولوس با شکست روبه‌رو شد. پائولوس به‌دستور هیتلر به جنگیدن ادامه داد و فرار کلایست را ممکن ساخت. در 31 ژانویۀ 1943م/ 10 دی 1321ش، پائولوس از فرمان هیتلر سرپیچی کرد و تسلیم شد و در 2 فوریه/ 13 بهمن، آخرین نفرات از بیش از 90 هزار سرباز بازماندۀ ارتش او نیز خود را به نیروهای شوروی تسلیم کردند. تلفات آلمانیها در نبرد استالین‌گراد تا 300 هزار تن تخمین زده شده است. ارتش ششم آلمان در این نبرد نابود شد. نبرد خانه‌به‌خانه و تن‌به‌تن در استالین‌گراد شهره و زبانزد است. روسها پس از این پیروزی به سمت غرب پیشروی کردند و تا پایان جنگ، عموماً در حالت تهاجمی باقی ماندند. بازسازی استالین‌گراد بی‌درنگ پس از آزادی شهر آغاز شد. 

مآخذ

CE, 6th edition (under «Volgograd»); EA, 2006 (under «Stalingrad, Battle of»); EB, 1986 (under «Stalingrad, Battle of»). 
بخش مفاهیم جدید و عناوین ویژه