استارک

اِستارک \ [e]stārk\ ، فـرِیـا مَـدلـیـن ‌(1893-1993م/ 1271-1372ش)، جهانگرد و پژوهشگر انگلیسی مطالعات خاورمیانه و ایران. 

استارک در پاریس زاده شد و پیش از آنکه یک‌ساله شود، همراه خانواده‌اش به انگلستان و سپس به آسولو در حوالی ونیز ایتالیا رفت و درآنجا اقامت گزید (استارک، «پیش‌‌درآمد...»، 36؛ عقیقی، 128؛ طاهری، 428). او در 5 سالگی انگلیسی، فرانسوی و ایتالیایی را به‌خوبی صحبت می‌کرد؛ آنگاه به خواندن رمانهای فرانسوی و ایتالیایی پرداخت و نزد خود لاتین را هم فرا گرفت (استارک، همان، 93؛ طاهری، همان‌جا). 
علاقه به شرق در 9 سالگی با خواندن ترجمه‌ای از هزار و یک‌شب، در استارک برانگیخته شد (استارک، «سفر...»، xiii). او در 1912م برای تحصیل در رشتۀ ادبیات انگلیسی وارد کالج بِدفرد لندن شد، ولی ‌چندی بعد به ‌تاریخ روی‌ آورد و به تحصیل‌ این ‌رشته در دانشگاه ‌لندن پرداخت (همو، «پیش‌درآمد»، 127) و از مدرسۀ زبانهای شرقی این دانشگاه فارغ‌التحصیل شد (عقیقی، همان‌جا؛ فرهنگ خاورشناسان، ذیل استارک). وی در دوران جنگ جهانی اول در جبهۀ ایتالیا پرستار زخمیان بود و پس از جنگ نیز مدتی را به فراگیری زبان عربی گذراند (طاهری، همان‌جا). 
استارک زمانی در همسایگی یک مرکز تبلیغات دینی زندگی می‌کرد و از همین طریق بود که سفر به شرق برای او مهیا شد. او در اواخر 1927م نخستین سفرش را به خاورمیانه انجام داد و نخست به لبنان و سپس به دمشق، بیت‌المقدس و قاهره رفت (استارک، سفر، همان‌جا). 
استارک طی سالهای 1927 تا 1929م به خاورمیانه و ایران سفر کرد (عقیقی، همان‌جا؛ الول ساتن، 155؛ نیز نک‍ : ابوالحمد، 109) و به‌عنوان مقدمات همین سفر بود که اندکی عربی و فارسی آموخت تا بتواند به جست‌و‌جوی قلعه‌های حشاشین و کشف برنزهای لرستان برود (استارک، همان، xiv). شرح این سفر را استارک در کتابش با عنوان «سفر به درۀ حشاشین» آورده است. این سفر علاقه به زبان فارسی و تاریخ ایران را بیشتر در او برانگیخت (طاهری، 429). در این سالها او مدتی هم در بغداد عضو هیئت تحریریۀ روزنامۀ تایمز بود (همو، 428- 429). 
استارک در سالهای 1935 تا 1939م چندبار به عربستان و یمن سفر کرد (عقیقی، همان‌جا) و مشاهدات و یافته‌های خود را در چند کتاب از جمله «دروازه‌های جنوبی عربستان» (1936م) و «زمستانی در عربستان2» (1940م) آورد (غنی، 350). او در 1939م عضو وزارت اطلاعات انگلستان شد و یک سال بعد به قاهره سفر کرد (عقیقی، همان‌جا). 
در جنگ جهانی دوم نیز استارک بار دیگر مدتی در جبهۀ ایتالیا پرستاری کرد و سپس برای‌ کاری تبلیغی ‌ـ سیاسی راهی خاورمیانه شد. او در 1943م به ایتالیا بازگشت و در سفارت انگلستان به کار پرداخت و در 1944م برای مأموریت به آمریکا و کانادا گسیل شد (عقیقی، همان‌جا). 
استارک در 1952م از ترکیه دیدن کرد و از اوایل دهۀ 1970 تا دهۀ 1980م به چین، نپال، افغانستان و عراق سفر نمود (غنی، همان‌جا). شرح سفر او بـه افغانستـان ــ همراه توضیحاتی دربارۀ مسجدها، دروازه‌ها، راهها و نیز زندگی اجتماعی ‌مردم این کشور ــ در کتابی با عنوان «منارۀ جام» آمده است.
استارک مشاهدات سفرها و همچنین یافته‌های علمی خود در زمینه‌های مختلف و به‌ویژه باستان‌شناسی و تاریخ ایران، روم، سوریه، عربستان، بین‌النهرین و یونان را در دهها مقاله و بیش از 20 کتاب به زبانهای انگلیسی و فرانسوی نوشت و منتشر کرد که شماری از آنها آثار علمی و تحقیقی مهمی به شمار می‌آیند (نک‍ : غنی، 350-352). او با انتشار نتایج مطالعاتش دربارۀ قلعۀ الموت و دیگر قلعه‌های اسماعیلی، در زمرۀ پیش‌گامان پژوهش در این زمینه درآمد (طاهری، 429) و انتشار کتاب دیگرش با عنوان «روم بر کرانۀ فرات» (1966م) هم او را به‌عنوان کارشناسی برجسته در زمینۀ مطالعات سلوکیان و اشکانیان و ارتباط ساسانیان با روم، به جهانیان شناساند (همو، 192). استارک در کتاب «شرقْ غرب است» (1945م) نیز کوشید تصویری امروزی از زندگی در کشورهای خاور نزدیک ارائه دهد (غنی، 351). مجموعۀ کتابهای استارک در انگلستان با استقبال بسیار روبه‌رو شد و چندین انجمن و مرکز علمی نیز با اهدای نشان از او تجلیل کردند (ساکی، «ب»). 
استارک همچنین مجموعه‌ای شامل 000‘50 هزار قطعه فیلم عکاسی از خود به یادگار گذاشت. وی این عکسها را در سفرهایش، و شخصاً از نقاط گوناگون برداشته بود. در 1994م پسرخواندۀ وی 100 قطعه از عکسهایی را که او در نخستین سفرش به ایران در 1930م برداشته بود، در کتابی با عنوان «فریا استارک در ایران7» منتشر کرد. 

مآخذ

ساکی، علی‌محمد، مقدمه بر سفری به دیار الموت، لرستان و ایلامِ استـارک، تـرجمۀ علـی‌محمد سـاکی، تهران، 1364ش؛ طاهـری، ابـوالقـاسم، سیر فرهنگ ایران در بریتانیا، تهران، 1352ش؛ عقیقی، نجیب، المستشرقون، دارالمعارف، قاهره، بی‌تا، ج 2؛ فرهنگ خاورشناسان: ویراست 2، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، تهران، 1376ش بب‍ ؛ نیز: 

Abolhamd, A. & N. Pakdaman, Bibliographie française de civilisation iranienne, Teheran, 1974, vol. III; Elwell- Sutton, L. P., Bibliographical Guide to Iran, New Jersey, 1983; Ghani, C., Iran and the West, London / New York, 1987; Stark, F., The Valleys of the Assassins and other Persian Travels, London, 1947; id., Traveller's Prelude, London, 1962. 
عسکر بهرامی