آزر

آزُر [āzor] (در پرتغالی: اِسُریش)، مجمع‌الجزایری مرکب از ۹ جزیرۀ اصلی در اقیانوس اطلس شمالی که منطقه‌ای خودمختار در کشور پرتغال به شمار می‌رود. این جزایر ۲۴۷‘۲ کم‍‍ـ ۲ وسعت دارند و به ۳ گروه که با یکدیگر فاصلۀ بسیاری دارند، تقسیم شده‌اند: گروه شرقی، شامل جزیره‌های سائو میگِل و سانتا ماریا و جزایر کوچک فورْمیگاش؛ گروه مرکزی مرکب از جزیره‌های فایال، پیکو، سائو ژُرژی، تِرسِئیرا و گراسیوزا؛ و گروه شمال غربی شامل جزیره‌های فلوریش و کُرْوو.
نزدیک‌ترین خشکی به این مجمع‌الجزایر دماغۀ رُکا در خاک پرتغال است که در ۱۹۰‘۱ کیلومتری شرق سائو میگل واقع شده است؛ بنابراین، آزر نسبت به دیگر جزایر شرق اقیانوس اطلس، از خشکی اروپا دورتر است. ویژگی‌ مشترک این جزایر این است که همگی آنها از خط ساحل که با واریزه‌های سنگی و خرده‌سنگی مشخص می‌شود، با شیبی تند سر بر آورده‌اند و ارتفاع بلندترین نقطۀ آنها که در جزیرۀ پیکو قرار دارد، به 351‘2 متر می‌رسد. زمین لرزه‌ها و فورانهای بازالتی بسیاری که از زمان کشف این جزایر در آنجا رخ داده است، نشانگر طبیعت آتش‌فشانی آنها ست.
در ۱۵۲۲م، شهر ویلا فرانکا دو کامپو که در آن هنگام مرکز سائو میگل بود، طی زمین لرزه‌ای مهیب مدفون گردید و در دوران اخیر نیز فوران آتش‌فشان کاپِلینیوش در سالهای ۱۹۵7-۱۹۵8م جزیرۀ فایال را وسعت بخشیده است.
چنان‌که گفته می‌شود، این جزایر در حدود سال 1427م توسط دیوگو دِ سِنیل (یا سِویلیا)، یکی از دریانوردان پادشاه پرتغال کشف شد و هیچ نشانه‌ای از سکونت یا حضور بشر در آنها یافت نشد. نخستین اسکان در جزیرۀ سانتا ماریا و در حدود سال ۱۴۳۲م آغاز شد. سائو میگل در ۱۴۴۴م، و ترسئیرا چند سال پس از آن مسکون شدند. شماری از فلانْدریها نیز به رهبری یوپْسْت وان هورْتِر، و به درخواست ایزابلا، دوشسِ بورگونْی و خواهر هانری دریانورد (در پرتغالی: اِنریکه) اجاز‌ۀ سکونت در فایال را دریافت کردند. تا پایان سدۀ ۱۵م، همۀ این جزیره‌ها مسکون شدند و تجارت با پرتغال نیز برقرار گردید. از ۱۵۸۰ تا ۱۶۴۰م، آزر نیز مثل بقیۀ خاک پرتغال، تحت سلطۀ اسپانیا درآمد. جزایر آزر لنگرگاهی بود بر سر راه کشتیهایی که با گنجینه‌هایی از جزایر هند غربی بازمی‌گشتند؛ از این‌رو، این جزایر به صحنۀ درگیریهای دریایی بین قدرتهای شبه جزیرۀ ایبِری، یعنی اسپانیا و پرتغال با انگلستان (به رهبری الیزابت اول) تبدیل شد. جز دورانی که آزر در تصرف اسپانیا بود، هیچ دولت مرکزی‌ای در آنجا حاکمیت نداشت، تا اینکه در ۱۷۶۶م مارکِس دِ پُمبال، جهت مقابله با سوءاستفاده‌های مقامات محلی، یک فرماندار و فرمانده نظامی برای همۀ این جزیره‌ها در آنْگرا دو ایروئیژْمو، واقع در ترسئیرا مستقر کرد.
در ۱۸۳۲م که ساختار جدید حکومتی در آزر به وجود آمد، این جزایر به ۳ بخش اداری تقسیم گردید و در ۱۸۹۵م به منطقه‌ای خودمختار تبدیل شد. تجارت آزر مدت زیادی در انحصار پرتغالیها بود، اما از پیش از جنگ جهانی دوم، بازرگانی با بریتانیا، ایالات متحده و آلمان نیز آغاز شد، به طوری که مردم آزر منسوجات را از پرتغال، و زغال سنگ را از بریتانیا وارد می‌کنند. دیگر واردات این جزایر خودرو، نفت، فرآورده‌های نفتی و ماشین‌آلات، و صادرات آن نیز شامل گلدوزیهای دستی، آناناس، کنسرو ماهی و شراب است.
در طول جنگ جهانی دوم، پایگاههای هوایی لاژیش و سانتا ماریا تبدیل به مراکز مهم ارتباطی بین ایالات متحده و اروپا شدند و از ۱۹۵۱م با توافق پرتغالیها، ایالات متحده یکی از پایگاههای هوایی ناتو را در آزر دایر کرده است. پیش از پیدایش ماهواره‌های هواشناسی، داده‌های هواشناسی‌‌ای که از آزر گردآوری و مخابره می‌شد، برای پیش‌بینی وضعیت هوای اروپا اهمیت بسیار داشت. 
جمع‍ )برآورد 2007م): 355‘ 243 تن.    (194)