آزاد فیروز

آزادْ فیروز [āzād fīrūz]، یا آزاد فِروز، آزاد افروز، داد فِروز، پسر جُشْنَس (گشنسپ) حاکم بحرین و یَمامه، و صاحب دژ مُشَقّر (طبری، 2/ 170؛ یوستی، 53). طبری و به پیروی از او بلعمی (ص 1074-1075) و ابن اثیر (1/ 468) آزادفیروز را از حکمرانان خسرو انوشیروان (531- 579م) می‌دانند، اما چون آزادفیروز در زمان خلیفه عمر نیز می‌زیسته، و اسلام آورده بوده است، به ظن قوی باید او را یکی از حکمرانان زمان خسروپرویز (590- 628م) نیز بدانیم. به‌گزارش بلاذری(ص116-117)و یاقوت (3/ 401) نیز فعالیت آزادفیروز در زمان خسرو دوم بوده است.
آزاد فیروز را عربها مُکَعَبِر می‌خواندند، زیرا دست و پای گناهکاران‌ را می‌برید و سوگند خورده بود که برای عربها چشمی برای نگریستن باقی نگذارد (طبری،2/ 169). به گزارش طبری یک بار تیمیان به کاروانی که با کالاهای فراوان و کمیاب از یمن عازم دربار خسرو بود، تاختند و آن‌را تاراج کردند. کاروانیان در یمامه نزد هوذة بن علی حنفی رفتند و او آنان را نزد خسرو برد. خسرو خواست سپاهیانی را مأمور سرکوب تیمیان کند، اما به سبب کم‌آبی سرزمین بنی تمیم به او پیشنهاد شد که نمایندۀ خود آزادفیروز را مأمور این سرکوبی کند. خسرو ضمن نامه‌ای کشتار بنی تمیم را از آزادفیروز خواست. آزادفیروز پاسخ داد تمیمیان به عدد بسیارند و جنگ با ایشان صلاح نیست، اما چون به عادت هر سال برای تهیۀ خرما و توشه به بحرین بیایند، آنان را به کیفر خواهد رسانید. شاه پذیرفت و آزادفیروز این بار با این وعده که شاه برایشان توشه فرستاده است، آنان را به دژ خود مشقر دعوت کرد و پس از کشتن مردان، پسران را با کشتی روانۀ ایران ساخت(نک‍ : 2/ 169-170؛ نیز بلعمی، ابن اثیر، همانجاها).
به گزارش بلاذری (ص 117- 118) در زمان ابوبکر زردشتیان قطیف برای امتناع از پرداخت جزیه، به آزادفیروز پیوستند. در زمان خلافت ابوبکر سپاه اسلام قادر به تصرف زاره مقر آزاد فیروز نشد، اما در اوایل خلافت عمر آزادفیروز شکست خورد و اسلام آورد.

مآخذ

ابن اثیر، الکامل؛ بلاذری، احمد، فتوح‌البلدان، به کوشش انیس طباع، بیروت، 1987م؛ بلعمی، محمد، تاریخ، به کوشش محمدتقی بهار، تهران، 1341ش؛ طبری، تاریخ؛ یاقوت، بلدان، نیز:

Justi, F., Iranisches Namenbuch, Hildesheim, 1963.
پرویز رجبی