اریه منه

اَرْیه مَنَه [arya mana]، نام چند تن از بزرگان و ساتراپهای دورۀ هخامنشی و سلوکیه: 

1. پسر داریوش

که به یونانی اَریَه مَنِس آورده شده است (پلوتارک، I/ 382؛ نک‍ : یوستی، 23) و در ایلامی har-ri-ma-na و لوکیه‌ای arijamãna. هینتس اریه‌منه را «ایرانی‌منش» ترجمه می‌کند (ص 40). بیشتر مورخان ارته بازن (ه‍ م) را پسر ارشد داریوش می‌نویسند، اما در برخی از منابع اریه مَنِس پسر بزرگ‌تر داریوش شناخته می‌شود و دربارۀ اختلافی که ارته بازن بر سر جانشینی پدر با خشیارشا داشت، کم و بیش همان سخنانی گفته می‌شود که دربارۀ درگیری اریه‌منه با خشیارشا آورده شده است. در هر دو مورد، مسئلۀ جانشینی با وساطت درباریان و برادران، به نفع خشیارشا پایان می‌یابد (نک‍ : پاولی، III/ 813). یوستی (همانجا) گمان می‌کند که مادر اریه‌منه دختر گوبریاس باشد که 3 پسر برای داریوش آورد. به این ترتیب، اگر هم اریه‌منه پسر ارشد داریوش باشد، با خشیارشا که مادرش دختر کورش بزرگ بود، از یک مادر نبوده است. اُمستد شورش بلخ را پس از درگذشت داریوش به سرکردگی اریه‌منه می‌داند و می‌نویسد که اریه‌منه پس از دریافت پیشکش و این قول که دومین شخص شاهنشاهی باشد، تاج را بر سر شاه تازه نهاد و از آن پس در همۀ عمر به او وفادار ماند (ص 231-232). پلوتارک از اریه منس در مقام فرمانده نیروی دریایی خشیارشا، به عنوان مردی دلاور یاد می‌کند و او را مدبرترین و با وفاترین برادر شاه می‌خواند (همانجا). 
اریه‌منه در جنگ سالامیس، در حین نبردی دریایی به ضرب نیزه زخمی شد و از کشتی به دریا افتاد. اَرْتَمیسیا جنازۀ اریه منه را که در میان لاشۀ کشتیها بود، بازشناخت و آن را نزد خشیارشا آورد (پلوتارک، I/ 382-383). یوستی(همانجا) اریه منه را اَرْته مَنِس و اَرْته مَنَس نیز ‌آورده است (نک‍ : پاولی، همانجا). ظاهراً ضبط پلوتارک درست‌تر است. 

 هرودت مدعی دیگر ارشدیت را از میان پسران داریوش، ارتوبازن (ارته بازن) می‌نویسد (III/ 301, 303). 

2. اریه‌منه

ساتراپ کاپادوکیه، پسر داتَمِس (دیودُروس، XI/ 365) در نیمه‌های سدۀ 4 ق‌م. این نام در یونانی به صورت اَریمَنِس ضبط شده، اما از قراین پیداست که تفاوت تنها در تلفظ است. ظاهراً داتمس که هم از نظر ادارۀ امور حکومت و هم در سپاهیگری شاهی شایسته بود، پس از کشته شدن در یک درگیری نظامی، قلمروی آرام برای پسر خود به ارث گذاشته بود و اریه‌منه پس از 50 سال فرمانروایی آرام و بی‌حادثه درگذشت (همانجا). 

3. پسر اَریارتِس دوم

اریه‌منه که فرزندانش را بیش از حد دوست داشت، پسر بزرگ‌ترش اریارتس سوم دیودُروس، را در فرمانروایی با خود شریک کرد و استراتونیک دختر آنتیوخوس دوم (حک‍ 261-246ق‌م) را برای او به زنی گرفت. او همچنین دختر خودش را به آنتیوخوس، برادر استراتونیک داد. این آنتیوخوس، وقتی که در 230ق‌م در جنگ با برادر فرمانروایش سلوکوس دوم (246-226ق‌م) احساس شکست کرد، به اریه‌منه پناهنده شد، اما از بیم خیانت، از نزد او نیز فرار کرد (پاولی، همانجا؛ دیودروس، XI/ 367). 

مآخذ

Diodorus of Sicily, tr. F. R. Walton, London, 1968; Herodotus, The History, tr, A. D. Godley, London, 1957; Hinz, W., Altiranisches Sprachgut der Nebenüberlieferungen, Wiesbaden, 1975; Justi, F., Iranisches Namenbuch, Hildesheim, 1963; Olmstead, A. T., History of the Persian Empire, Chicago/ London, 1966; Pauly; Plutarch, Grosse Griechen und Römer, tr, K. Ziegler, Zürich, 1954. 
پرویز رجبی