آریه سماج

آرْیه سَماج [ārya samāj] (در سنسکریت: جامعۀ نجبا)، فرقۀ اصلاح‌طلب نیرومندی در آیین هندوی جدید. این انجمن را دَیانَنْده سَرَسْوَتی در 1875م تأسیس کرد و هدفش استقرار مجدد ودهها (وداها)، نخستین متون دینی هندوان به مثابۀ حقیقت وحیانی بود. سرسوتی همۀ افزوده‌های بعدی به ودهها را رد کرد و آنها را اندیشه‌هایی منحط دانست، ولی بسیاری از اندیشه‌های پسا ودایی، چون اصل اعتقادی کَرْمَن (قانون علت و معلول اخلاقی) و باززایی را در تفسیرهای خود گنجاند. 
بیشترین پیروان آریه سماج همواره در غرب و شمال هند بوده‌اند که در انجمنهای محلی (سَماجه‌ها) سازماندهی شده‌اند و نمایندگانی را به سماجه‌های ایالتی و سماجۀ سراسری هند می‌فرستند. مقامات هر سماجۀ محلی به شیوه‌ای آزاد انتخاب می‌شوند. 
آریه سماج با بت‌پرستی، قربانی کردن جانوران، پرستش نیاکان، نظام کاسْت برپایۀ تولد و نه شایستگی، نجس شناختن گروهی از مردم، ازدواج خردسالان، زیارت، حرفۀ روحانیت و دادن نذورات به معابد مخالف است و در مقابل بر مبرا بودن ودهها از خطا، اصول اعتقادی کرمن و تولد دوباره، تقدس گاو، اهمیت اجرای آیینهای دینی به صورت فردی، اثربخشی پیشکشی به آتش براساس تعلیمات ودایی و برنامه‌های اصلاح اجتماعی صحه می‌گذارد. آریه سماج در زمینۀ پیشبرد آموزش زنان و ازدواج اعضای کاستهای مختلف با یکدیگر فعال بوده، هیئتهای تبلیغی مذهبی ایجاد کرده، پرورشگاهها و خانه‌هایی را برای بیوه‌زنان ساخته، به خدمت به قحطی‌زدگان و ارائۀ خدمات درمانی پرداخته، و شبکه‌ای از مدرسه‌ها و دانشکده‌ها را تأسیس کرده است. 
آریه سماج از آغاز تأسیس، عامل مهمی در رشد ملت‌خواهی بوده، اما به عنوان مکتبی بسیار جزمی و در موارد خاص، جنگ‌طلب، و نیز به سبب تعصب ستیزه‌جویانه در برابر مسیحیت و اسلام از آن انتقاد شده است.     (100)