اروناچل پرادش

اَروناچَلْ پرادِش [arūnāčal prādeš]، ایالتی در هندوستان که ناحیه‌ای کوهستانی با جمعیتی پراکنده را در دورترین نقطۀ شمال شرقی شبه‌قارۀ هند در بر دارد. این محدوده از غرب با پادشاهی بوتان (بهوتان)، از شمال با منطقۀ خودمختار تبت در چین، از جنوب و جنوب شرقی با میانمار (برمۀ سابق) و از جنوب و جنوب غربی با ایالت آسام هم‌مرز است و 743‘ 83 کمـ2 وسعت دارد. نام این ایالت به معنای «سرزمین آفتاب طالع» است. 
این محدوده که پیش از این حوزۀ اداری مرز شمال شرقی خوانده می‌شد، در 1972م به صورت سرزمین اتحادی، و در 1987م به صورت ایالت درآمد. 3 منطقۀ وسیع ناهمواری در این ایالت قابل تشخیص است که هر 3 به‌طورکلی با جهتی شمال شرقی ـ جنوب غربی امتداد یافته‌اند. در منتهی‌الیه جنوبی محدوده تپه‌هایی شبیه تپه‌های شیوالیک ــ کمربندی باریک از کوههای هیمالیا که در بیشتر قسمتهای شمالی هندوستان امتداد دارد ــ قرار دارند که از دشتهای آسام سر بر آورده‌اند و میان 300 تا 000‘1 متر ارتفاع دارند. در شمال ایالت، در طول مرز تبت، رشته‌کوه اصلی هیمالیا قرار دارد که ارتفاع آن در قلۀ کانْگْتو، در نزدیکی گذرگاه کوهستانی تولانگ، به 090‘ 7 متر می‌رسد. 
آب و هوای اروناچل پرادش باتوجه به شکل ناهمواری و ارتفاع تغییر می‌کند. منطقۀ پایکوهی شبه حاره و دارای اقلیمی بسیار گرم و مرطوب است. میانگین بارش سالانۀ ایالت نزدیک به 000‘2 میلی‌متر است که بیشتر آن بین ماههای فروردین تا شهریور فرو می‌ریزد؛ البته این مقدار در بخشهای سیانگ شرقی و غربی (واقع در مرکز ایالت) به 000‘4 میلی‌متر می‌رسد. رودخانه‌های اصلی این ایالت عبارت‌اند از براهمابوترا (برَهْمه پوتْره) و شاخه‌های آن (دیبانگ، لُهیت، سوبَنْسیری، کامِنگ و تیراپ). کامنگ و دیگر رودخانه‌های ناحیه از دامنه‌های جنوبی کوهها سرچشمه می‌گیرند. تیراپ قسمت جنوب شرقی ایالت را زهکشی می‌کند.
بازتاب ویژگیهای متنوع اروناچل پرادش از نظر ساختار زمین، آب و هوا و انواع خاکها در حیات جانوری و پوشش گیاهی آن قابل مشاهده است. حدود  3/ 2 این ایالت از جنگل پوشیده است. حیات جانوری آن شامل انواع جانوران، نظیر ببر، پلنگ، فیل، انواع گوزن و گاومیش وحشی است. آهوی خُتن (آهوی مُشک) و تاکین (گونه‌ای بز کوهی بزرگ) از گونه‌های کمیابی هستند که هنوز در این ایالت یافت می‌شوند.
مرز شمالی اروناچل پرادش به طول حدود 885 کیلومتر که به خط مک‌ماهون شهرت دارد، محل تنازع هندوستان و چین است. 
خط مک‌ماهون که در زمان استعمار هند، توسط انگلستان به عنوان مرز طبیعی، قومی و اداری شناخته می‌شد، توسط هنری مک ماهون، دبیر ادارۀ خارجی هندوستان عنوان شد؛ او نمایندۀ انگلستان در کنفرانس سیملا (شیمْله؛ 1913-1914م) بود که برای تعیین مرز و حل دیگر مسائل مربوط به تبت برگذار شد. پس از استقلال هندوستان در 1947م، چین ادعای مالکیت محدوده‌ای را شامل بخشهای کامنگ شرقی و غربی، سوبنسیری سفلا و علیا، سیانگ شرقی و غربی و لهیت مطرح ساخت، با این استدلال که خط مک‌ماهون نتیجۀ تجاوز بریتانیا بوده، و هرگز از سوی چین پذیرفته نشده است. 
نقشه‌های انگلیسی و هندی متعلق به 1914م به بعد، معمولاً از همان خط مک‌ماهون تبعیت می‌کنند. پس از دعوی چین، نیروهای آنان در 26 اوت 1959، با عبور از این خط، یک پست دیده‌بانی هندوستان را در لُنگجو، واقع در چند کیلومتری جنوب آن به اشغال خود درآوردند. البته چینیها در 1961م این محل را ترک کردند، اما در اکتبر 1962 یک‌بار دیگر، و این بار با زور، از این خط گذشتند. چین بعداً پذیرفت که تقریباً به پشت خط مک ماهون بازگردد و در 1963م زندانیان جنگی هند را آزاد کرد.
بخش اعظم جمعیت اروناچل پرادش دارای تبار آسیایی، و زردپوست هستند و به ساکنان تبت و منطقۀ مرتفع میانمار شباهت دارند. چندین طایفه و تیره، هریک با پراکندگی جغرافیایی خاص خود، در این محدوده زندگی می‌کنند. بزرگ‌ترین طایفۀ این ایالت طایفۀ آدی است که در منطقۀ مرکزی زندگی می‌کنند. طایفۀ میشْمی در ارتفاعات شمال شرقی، و طایفه‌های وانْچو، نُکْته و تانگسا در بخش تیراپ، واقع در جنوب شرقی ایالت به سر می‌برند. این گروهها به حدود 50 زبان و گویش متفاوت سخن می‌گویند که اغلب به شاخۀ تبتی ـ برمه‌ای از خانوادۀ زبانی چینی ـ تبتی تعلـق دارند. براساس رسم رایج، میان این طایفه‌ها ازدواج صورت نمی‌گیرد وهریک از آنها دارای آداب اجتماعی، فرهنگی و مذهبی خاص خود هستند. رایج‌ترین مذهب در بین این طایفه‌ها آنیمیسم (جان‌گرایی) است. باورها و مراسم آیین هندو نیز در این منطقه، و به‌ویژه در بین ساکنان مناطق نزدیک به اراضی کم‌ارتفاع آسام نفوذ یافته است. آیین بودایی تبتی میان گروههایی در نزدیکی مرز تبت رواج دارد و برخی طایفه‌ها در طول مرز میانمار پیرو شیوۀ آسیای جنوب شرقی این آیین، یعنی مکتب بودایی هینه‌یانه هستند. با وجود برخورداری اروناچل پرادش از مدارس ابتدایی، راهنمایی و دبیرستان، میزان باسوادی در این ایالت بسیار پایین است. دانشگاه اروناچل که در 1984م تأسیس شد، در ایتانگر قرار دارد. 
کشاورزی دوره‌ای (جهوم) در بین ساکنان مرتفعات اروناچل پرادش رواج دارد؛ برنج، ذرت، ارزن و گندم سیاه از محصولات عمده‌ای است که به این شیوه تولید می‌شود. کشاورزی متعارف در کمتر از نیمی از اراضی قابل کشت صورت می‌گیرد. محصولات اصلی در این‌گونه اراضی عبارت‌اند از برنج، ذرت، گندم، جو، خردل، نیشکر، و نیز انواع سبزی و میوه. اروناچل پرادش دارای منابع بالقوه‌ای، شامل منابع وسیع جنگلی، نواحی متعدد برای تولید نیروی برقابی، و زغال‌سنگ، نفت و دیگر ذخایر معدنی است که هنوز مورد استفاده قرار نگرفته‌اند. با این‌همه، در این ایالت صنعت قابل توجهی وجود ندارد. توسعۀ صنعتی به نحوی مؤثر تشویق می‌شود و در ایتانگر، نَهَرلَگون (ایتانگر کهنۀ پیشین)، پاسیگْهات و دِئومَلی، شهرکهای صنعتی برپا شده‌اند. اراضی ناهموار این ایالت ارتباطات و حمل و نقل را بسیار دشوار ساخته است. ارتباط اروناچل پرادش که شمار اندکی جادۀ روسازی شده دارد و از راه‌آهن برخوردار نیست، با دیگر مناطق هندوستان محدود است. 
جمع‍‌ (برآورد 2006م): 757‘206‘1 تن.     (105)