ارم

اُرَم‌، محلی‌ كهن‌ كه‌ در دامنۀ شمالی‌ البرز مركزی‌، در نزدیكی‌ ساری‌، واقع‌ بوده‌ است‌. در برخی‌ منابع‌ این‌ نام‌، آرم‌ آمده‌ است‌ (طبری‌، 9/ 93؛ ابن‌ اسفندیار، 74؛ مرعشی‌، 158). ابن‌ فقیه‌ همدانی‌، به‌ نقل‌ از بلاذری‌ (د 279ق‌)، ضمن‌ برشمردن‌ «رساتیق‌ آمل‌» به‌ دو بخش‌ ارم‌ خواست‌ بالا و ارم‌ خواست‌ پایین اشاره‌ می‌كند (ص‌ 303). یاقوت‌ نیز همین مطلب‌ را آورده‌ است‌ (ص‌ 212، 216). با اینهمه‌، روشن‌ نیست كه‌ این‌ دو مكان‌ یكی‌ بوده‌ باشد. 
ارم‌ در سدۀ 2ق‌/ 8م‌ در اختیار حاكمان‌ محلی‌ طبرستان‌ بوده‌ است‌. در 168ق‌ میان‌ فراشه‌، فرستادۀ مهدی‌ خلیفۀ عباسی‌، و ونداد هرمزد، حكمران‌ سواد كوه‌، نبردی‌ در این‌ مكان‌ روی‌ داد كه‌ به‌ شكست‌ فراشه‌ و كشته‌شدن‌ وی‌ انجامید (ابن‌ اسفندیار، 185-186؛ مرعشی‌، 158- 159). این‌ محل‌ در سدۀ 4ق‌/ 10م‌، به‌ عنوان‌ تختگاه‌ فرمانروایان‌ محلی‌ شهرت‌ داشت‌ و اهمیت‌ خود را تا حدود سدۀ 6ق‌/ 12م‌ همچنان‌ حفظ كرد (اصطخری‌، 206؛ ابن‌ حوقل‌، 2/ 377؛ ادریسی‌، 2/ 687؛ ابن‌ اسفندیار، 107؛ مرعشی‌، 222). 
قزوینی‌ رازی‌ از ارم‌ به‌ عنوان‌ یكی‌ از مراكز عمدۀ شیعه‌نشین‌ در ردیف شهرهایی‌ چون‌ قم‌، ری‌ و ساری‌ نام‌ برده‌ است‌ (ص‌ 317). سمعانی‌ كه‌ در سدۀ 6ق‌ خود از ارم‌ دیدن‌ كرده‌، به‌ شرح‌ كوتاهی‌ از خصوصیات مذهبی‌ مردم‌ آنجا پرداخته‌، و ساكنان‌ آنجا را رافضی‌ خوانده‌ است‌ (ص‌ 457، حاشیه‌). از این‌ زمان‌ به‌ بعد در نوشته‌های‌ مورخان‌ و جغرافی‌نگاران‌ از ارم‌ نام‌ برده‌ نشده‌، و ظاهراً به‌تدریج‌ اهمیت خود را از دست‌ داده‌ است‌. از منسوبان‌ به‌ ارم‌ می‌توان‌ از ابوالفتح‌ ارمی‌ نام‌ برد كه‌ از ادیبان‌ بوده‌ است‌ (نك‍ : همو، 456-457). 

مآخذ

ابن‌ اسفندیار، محمد، تاریخ‌ طبرستان‌، به‌ كوشش‌ عباس‌ اقبال‌، تهران‌، 1366ش‌؛ ابن‌ حوقل‌، محمد، صورةالارض‌، لیدن‌، 1939م‌؛ ابن‌ فقیه‌، احمد، مختصر كتاب‌ البلدان‌، به‌ كوشش‌ دخویه‌، لیدن‌، 1302ق‌؛ ادریسی‌، محمد، نزهةالمشتاق‌، پورت‌ سعید، مكتبة الثقافة الدینیه‌؛ اصطخری‌، ابراهیم‌، مسالك‌ الممالك‌، به‌ كوشش‌ دخویه‌، لیدن‌، 1927م‌؛ سمعانی‌، عبدالكریم‌، التحبیر، به‌ كوشش‌ منیره‌ ناجی‌ سلام‌، بغداد 1395ق‌/ 1975م‌؛ طبری‌، تاریخ‌؛ قزوینی‌ رازی‌، عبدالجلیل‌، نقض‌، به‌ كوشش‌ جلال‌الدین‌ محدث‌ ارموی‌، تهران‌، 1358ش‌؛ مرعشی‌، ظهیرالدین‌، تاریخ‌ طبرستان‌ و رویان‌ و مازندران‌، به‌ كوشش‌ برنهارد دارن‌، تهران‌، 1363ش‌؛ یاقوت‌، بلدان‌. 

مژگان‌ نظامی