ارلیانا

اُرِلْیانا [orelyānā]، فرانثیسکو دِ (ح 1490- ح1546م/ 895- 953ق)، سپاهی اسپانیایی و نخستین کاشف رود آمازُن. ارلیانا پس از مشارکت با فرانثیسکو پیثارو در فتح پرو به سال 1535م، عازم گوایاکیل شد و در 1538م به فرمانداری آنجا منصوب شد. هنگامی که گُنثالو، برادر ناتنی پیثارو هیئتی را برای اکتشاف نواحی ناشناختۀ شرق کیتو تشکیل داد، ارلیانا را به معاونت خود انتخاب کرد. ارلیانا در آوریل 1541 با یک کشتی و 50 سرباز برای تدارک ملزومات، پیشاپیش گروه اصلی به پیوستگاه رودهای ناپو و مارانیُن رسید. در آنجا دریافت که بازگشت نزد پیثارو محال است، بنابراین درصدد اکتشاف حوضۀ آمازن برآمد. در اوت 1542 جریان آب او را به دهانۀ رود کشاند. از آنجا به ترینیداد رفت و سرانجام به اسپانیا بازگشت.
وی در گزارش سفر خود از گنجینه‌های طلا و دارچین و قبیله‌هایی سخن گفت که زنانی شبیه به آمازنهای افسانه‌ای یونان در رأس آنها بودند. ارلیانا احتمالاً رود آمازن را براساس همین شباهت نام‌گذاری کرد. او درصدد برآمد حق اکتشاف و بهره‌برداری از سرزمینهای کشف شده را به دست آورد. چون دربار اسپانیا بر سر مالکیت منطقه با پرتغال در کشمکش بود، نتوانست رسماً از او پشتیبانی کند. سفر بازگشت ارلیانا به آمازن مصیبت‌بار بود. کشتیها در راه آمریکا گم شدند و کشتی ارلیانا در نزدیکی دهانۀ رود بزرگ واژگون، و خود او غرق شد.    (100)