آرکسیلائوس

آرْکِسیلائوس [ārkesīlāʾūs] (ح315 ـ ح240ق‌م)، مؤسس آکادمیای میانی یا نوین آتن. پس از مرگ کراتِس، آرکسیلائوس ریاست آکادمیهای آتن را برعهده گرفت. او در جوانی مردی خوش‌سیما با چشمانی نافذ و درخشان و صدایی رسا بود و در میان‌سالی سخنوری توانا، و در جدل به غایت چیره‌دست گشت.
هیچ‌یک از آثار آرکسیلائوس باقی نیست. از گزارشهای رسیده از سیسرون و سِکستوس اِمپیریکوس به دقت نمی‌توان گفت که فلسفۀ آکادمیا در روزگار او مستقیماً دنبالۀ روش پرسشگریِ سقراط در رسائل افلاطون بوده، یا شکاکیتِ حاکم بر آن عمدتاً از پورهون (پیرون) و تیمون فلیوسی رنگ پذیرفته بوده است. همین قدر می‌دانیم که او عمیقاً پیوند آکادمیا را با آکادمیای قدیم گسسته بود و متافیزیکِ جزمیِ افلاطونی را که پیشینیانش در آنجا تدریس می‌کردند، مردود می‌شمرد. اما عمدۀ مخالفان او رواقیان بودند. اگر بتوان گزارش سیسرون را باور کرد، آرکسیلائوس نخستین کسی بود که در معارضه با رواقیان از مفهوم «اِپُخه» یا تعلیق حکم استفاده کرد. آماج مهم‌ترین حملۀ او آموزۀ «فانتاسیا کاتالِپْتیکۀ» اهل آن مکتب بود، یعنی اعتقاد به اینکه برخی ادراکات آن‌چنان از دیگر ادراکها متمایز، و در بادی نظر صادق‌اند که هیچ امکان شک دربارۀ آنها وجود ندارد. رواقیان بنای فلسفۀ خویش را بر این آموزه نهاده بودند و می‌گفتند: دانا کسی است که وقتی چنین ادراکی برای او دست دهد، به آن اذعان کند و علمی قطعی بر آن بنیاد نهد. آرکسیلائوس می‌گفت: وقتی دانا مدعیِ چنین ادراکی می‌شود، آن را صادق می‌دانیم؛ و هنگامی که نادان تصور می‌کند چنین ادراکی داشته است، آن را کذب می‌شماریم. ولی این مصادره به مطلوب است، زیرا هیچ ملاکی در دست نداریم که تعیین کنیم چه کسی دانا ست و چه کسی نادان. بدون این ملاک، ناگزیر باید از اذعان به شالوده‌های معرفت‌شناسیِ جزمیِ رواقیان خودداری کنیم. 
اما رواقیان در پاسخ به این اعتراض، شکاکان را متهم می‌کردند که با آنچه به آن «اپخه» می‌گویند، آدمی را فلج کرده‌اند و امکانی باقی نگذاشته‌اند تا فلسفه به آنچه مهم‌ترین مطلوب آن است ــ یعنی زندگانـی مقرون به سعادت و نشاط ــ دست یابد. آرکسیلائوس در واکنش به این حمله، آموزۀ معروف خویش موسوم به «اِئولُگُن»، یعنی امر معقول یا محتمل را ابداع کرد. چیزی معقول یا محتمل است که بتوان با ارائۀ دلیلهای محکمی که موافق و مؤید یکدیگر باشند، آن را تبیین کرد. ممکن است این دلیلها به نظر همه‌کس قطعی نرسند، ولی به ما کمک خواهند کرد که عمر به نیکی به‌سربریم و از شیوۀ زندگی خویش به نحو خردپسند دفاع کنیم.     (148)