ارشد الدوله

اَرْشَدُ الدّوله ](a)[aršad-od-dowle، علی (مق‍ 1329ق/ 1911م)، از نظامیان مخالف مشروطیت در دورۀ محمدعلی شاه قاجار. او در اواخر سلطنت مظفرالدین‌شاه، مدتی از مأموران امیر بهادر جنگ (ه‍ م) بود، اما چون تظاهر به مشروطه‌خواهی کـرد، بـه‌رغـم مخـالفتهای شدید ناظم‌الاسلام کرمـانی ــ از طرفداران مشروطه ــ در1324ق عضویت انجمن مخفی تهران، و چندی بعد ریاست مرکزی آن را به دست آورد (ناظم‌الاسلام، 4/ 73-74؛ اتحادیه، 153، 159؛ ملک‌زاده، 7/ 1421؛ صادق، 30-31).
پس‌ازآنکه محمدعلی‌شاه به سلطنت‌رسید و مجلس را به‌توپ بست، ارشدالدوله در باغشاه به وی پیوست و شاه را به سرکوب آزادی‌خواهان ترغیب نمود، چنان‌که قتل ملک المتکلمین (ه‍ م) در باغشاه نیز بیشتر به تحریک او بوده است. پس از چندی از شاه لقب «سردار ارشد» گرفت و با انتخاب عمۀ شاه به همسری خود، با خاندان شاهی پیوند یافت (ملک‌زاده، 4/ 746، 5/ 1116-1117؛ امیر خیزی، 268).
ارشدالدوله در 4 صفر 1327، برای سرکوب مشروطه‌خواهان تبریز ــ ازجمله ستارخان ــ به آنجا فرستاده شد و به عین‌الدوله، حاکم تبریز پیوست. اما با مقاومت شدید مشروطه‌خواهان روبه‌رو شد و کنار کشید (کسروی، تاریخ مشروطه...،849-853؛ ملک‌زاده، 5/ 1117-1120). پس از فتح تهران به‌دست مجاهدان تبریز و بختیاری و خلع محمدعلی‌شاه از سلطنت،شاه به همراه ارشدالدوله به سفارت روسیه پناه بردند و سپس با کشتی رهسپار روسیه شدند (امیرخیزی، 358؛ کسروی، تاریخ هیجده...، 72). ارشدالدوله در اروپا از فعال‌ترین همراهان شاه مخلوع بود و برای سرکوبی جنبش مشروطه و بازگشت محمدعلی میرزا به ایران نقشه‌ای ریخت و پس از بازگشت به ایران در1329ق،با کمک شعاع‌السلطنه (ه‍ م) شاهرود، دامغان و سپس تهران را فتح کرد (دولت‌آبادی، 131؛ ملک‌زاده، 7/ 1422- 1428؛ مستوفی، 2/ 355-356). این فتح مشروطه‌خواهان را نگران ساخت و به همین سبب، یپرم‌خان سردار (ه‍ م) همراه با سپاهی به‌مقابلۀ ارشدالدوله رفت. سرانجام یپرم خان، ارشدالدوله را شکست‌داد، اسیر کرد و به قتل رساند (مستوفی، همانجا؛ ملک‌زاده، 7/ 1428-1431؛ هدایت، 145؛ کتاب آبی، 5/ 1211، 6/ 1286؛ آموریان، 436). با قتل او یکی از سرسخت‌ترین دشمنان مشروطیت از میان برداشته شد. 

مآخذ

اتحادیه، منصوره، پیدایش و تحول احزاب سیاسی مشروطیت، تهران، 1361ش؛ آموریان، آندره، حماسۀ یپرم، تهران، 1354ش؛امیرخیزی، اسماعیل، قیام آذربایجان و ستارخان، تهران، 1379ش؛ دولت‌آبادی، علی‌محمد، خاطرات، تهران، 1362ش؛ صادق (مستشارالدوله)، صادق، خاطرات و اسناد، به کوشش ایرج افشار، تهران، 1361ش؛ کتاب آبی، به کوشش احمد بشیری، تهران، 1363ش؛ کسروی، احمد، تاریخ مشروطۀ ایران، تهران، 1316ش؛ همو، تاریخ هیجده سالۀ آذربایجان، تهران،1333ش؛ مستوفی، عبدالله، شرح زندگانی من، تهران، 1371ش؛ ملک‌زاده، مهدی، تاریخ انقلاب مشروطیت ایران، تهران، 1363ش؛ ناظم‌الاسلام کرمانی، محمد، تاریخ بیداری ایرانیان، به کوشش علی‌اکبر سعیدی سیرجانی، تهران، 1357ش؛ هدایت، مهدی‌قلی، طلوع مشروطیت، به کوشش امیر اسماعیلی، تهران، 1363ش.    

علی آل داود