ارشتی ویگه

اَرْشْتی وَیْگه [arštī-vayga]، یا ایشتو ویگو، نام آخرین پادشاه ماد (سل‍ ح 585 یا 584-550 یا 549ق‌م). این نام از «ارشتی» (نیزه) و ریشۀ «وَیگ» (پرتاب کردن) درست شده، و به معنی «نیزه‌انداز» است (هینتس،208؛ هرتسفلد، 40). نام ارشتی ویگه که در یونانی به صورتهای آستواگِس (آستیاگِس) و آستوایگاس آمده، به احتمال بسیار از دو واژۀ یونانی «آستو» (شهر) و صفت «آگس» (شکن)، به‌معنای «شهرشکن» ترکیب شده است( ایرانیکا، II/ 873). این نام در لوحهای اکدّی به‌صورت ایشتومِگو آمده است(هینتس، همانجا). ارشتی ویگه در روایتهای ایرانی و ارمنی با اژدها هم‌ریشه دانسته شده(نک‍ : دیاکونف،324- 325)،و گاه به شکل اژدهاک نیز آمده است (پیرنیا، 1/ 200-201). 
منابع‌ما دربارۀ سرگذشت وکارهای ارشتی ویگه بسیار اندک است. از میان مورخان کهن که به او اشاره کرده‌اند، می‌توان از هرودت، یوستین، کتسیاس، نیکلای دمشقی، گزنفن و آیسخولُس نام برد، اما نوشته‌های آنان، به جز هرودت، چندان اعتبار علمی ندارد. از این‌رو، در این‌باره تنها به ابوحَبّه، سالنامۀ اکّدی نبونید و هرودت می‌توان اعتماد کرد. به‌گزارش هرودت پس از جنگ5 سالۀ ماد و لیدی، و بر اثر صلحی که در نتیجۀ خسوف 28 ماه مۀ 585ق‌م حاصل شد، به منظور استحکام روابط دو حکومت، آریِنیس، دختر آلیاتِس، شاه لیدی به‌ازدواج آستیاگ (ارشتی ویگه)، پسر کیاکسار(هووَخْشْتْره) درآمد(ص 91-93). هووخشتره پس از بازگشت از جنگ درگذشت و فرمانروایی در585 یا584ق‌م به ارشتی ویگه رسید (دیاکونف، 383). 
ارشتی ویگه پسر نداشت، اما دخترش، ماندانه برای کمبوجیه، شاه پارس پسری‌آورد که کورش نام‌گرفت(همانجا). هرودت پس از این‌گزارش به‌نقل داستان افسانه‌ای‌خواب آستیاگ، جاری شدن آب از بدن دخترش،تعبیرمغان از خواب، آگاهی آستیاگ از زنده ماندن کورش، عقوبت وزیر نافرمانش هارپاگ، کینه کردن هارپاگ، چاره‌جویی‌آستیاگ از مغان، اتفاق نظر مغان دربارۀ منتفی شدن خطر ازسوی کورش وسرانجام فرستادن او به پارس نزد مادر می‌پردازد (ص 139-161). به گزارش هرودت، پدر و مادر کورش از این داستان برای کسب محبوبیت برای کورش بهره‌برداری کردند (همانجا). 
کورش پس از رسیدن به فرمانروایی، به تحریک هارپاگ و رأی سران پارس که سالها از سیادت مادها رنج برده بودند، به گردآوری و تجهیز سپاه می‌پردازد (همو، 161-167). آستیاگ با شنیدن این خبر، کورش را نزد خود می‌خواند. کورش از رفتن سر باز می‌زند و این کار به منزلۀ اعلان جنگ تلقی می‌شود. آستیاگ سپاهی می‌آراید و با خاطری پریشان، هارپاگ کینه‌توز را به‌فرماندهی‌آن‌می‌گمارد(همانجا). سرانجام، جنگ به‌سبب خیانت و دسیسه‌های هارپاگ و ناخشنودی سپاهیان، به شکست آستیاگ می‌انجامد. 
آستیاگ پس از آگاهی از سرنوشت سپاه خود، برای کورش پیام می‌فرستد که سرانجام کیفر خواهد دید. هرودت به شرح جزئیات نبرد یا نبردهای سرنوشت‌ساز آستیاگ نمی‌پردازد و فقط به شکست و اسارت وی اشاره می‌کند (همانجا).
دربارۀ جنگ کورش و ارشتی ویگه در منابع اکدی (بابلی) نیز اشاره‌هایی‌وجود دارد. درشرح‌پیشگوییها و دستورهای مردوخ به نبونید در لوحۀابوحبه‌آمده است‌که‌کورش،شاه‌انشان، خدمتگزار جوانش را بر مادها شوراند و ایشتومِگو (ارشتی ویگه) را به اسارت گرفت و او را در غل و زنجیر به سرزمین خود برد (اوتس، 189). در سالنامۀ نبونید، از سالهای 550- 549ق‌م نیز این واقعه با تفاوتی اندک آمده است (اُپنهایم، 305).
به این ترتیب، حکومت ماد پس از 128سال فروپاشید و آستیاگ پس از 35 سال سلطنت، فرمانروایی و سرزمین ماد را به شاهنشاهی در حال تأسیس هخامنشی سپرد. منابع بابلی دربارۀ سرنوشت ارشتی ویگه پس از اسارت چیزی نمی‌گویند، اما به گزارش هرودت (ص 171)، کورش با آستیاگ به احترام رفتار کرد و او را تا هنگام مرگ در دربار خود نگه داشت.

مآخذ

پیرنیا، حسن، ایران باستان، تهران، 1311ش؛ دیاکونف، ا. م.، تاریخ ماد، ترجمۀ کریم کشاورز، تهران، 1357ش؛ نیز:

Herodotus, The History, tr. A. D. Godley, Cambridge, 1946; Herzfeld, E. E., Archaeological History of Iran, London, 1935; Hinz, W., Altiranisches Sprachgut der Nebenüberlieferungen, Wiesbaden, 1975; Iranica; Oates, J., «The Fall of Assyria, 635-609 B. C.», The Cambridge Ancient History, ed. J. Boardman et al., Cambridge, 1991, vol.III(2); Oppenheim, A. L., «Babylonian and Assyrian Historical Texts», Ancient Near Eastern Texts Relating to the Old Testament, ed. J. Pritchard, Princeton, 1955. 
کامیار عبدی