آرش

آرَش [āraš]، مجله‌ای ادبی و نوگرا که در دو دورۀ مجزا (آبـان 1340 ـ بهمن 1350، و پس از 1357 ـ مهـر 1360ش)، در تهران منتشرمی‌شد. صاحب امتیاز آرش، فاطمه نراقی و مدیر آن جواد پوروکیل بود. از شمارۀ 1تا13 زیر نظر سیروس طاهباز، از شمارۀ14تا20 زیر نظر شورای نویسندگان و با همکاری اسلام کاظمیه، و در دورۀ دوم از شمارۀ 21 تا 25 با همکاری علی‌اکبر بدیعی، از شمارۀ 26 تا 27 زیر نظر سیمین دانشور، غلامرضا وثیق و غلامحسین ساعدی و از شمارۀ 28 تا 32، زیر نظر فاطمه نراقی و جواد پوروکیل اداره می‌شد (نراقی، 143-144).
این مجله در ابتدا به همت سیروس طاهباز (د 1377ش)، در آغاز دهۀ چهل شکل گرفت. در این دوره بسیاری از نوپردازان در عرصۀ شعر و نثر مانند فروغ فرخزاد، جلال آل احمد، ابراهیم گلستان و احمد شاملو از همکاری با مجلات ادبی روز، مانند سخن امتناع می‌ورزیدند. در چنین وضعی طاهباز به فکر راه‌اندازی مجله‌ای کوچک افتاد تا به ادب و هنر نوین ایران اختصاص داشته باشد. او در آبان 1340ش با ترجمۀ چند قصه و شعر و با فراهم آوردن سروده‌ها و مقالاتی از آل احمد، م. آزاد و بهرام بیضایی، کار خود را شروع کرد و سپس به پایمردی آل احمد با جواد پوروکیل آشنا شد که همسر وی (فاطمه نراقی)، پیش‌تر امتیاز مجله‌ای را گرفته، ولی به نشر آن اقدام نکرده بود. 
 طاهباز بدین ترتیب مطالب آمادۀ خود را با مساعدت این زوج و استفاده از امتیاز آنها، در قالب مجله‌ای به نام آرش عرضه کرد و در مدتی کوتاه، مجلۀخودرا به ابزاری برای تثبیت و معرفی شعر نو، و شناساندن‌بهترین‌استعدادهای‌این‌دوره در زمینه‌های داستان‌نویسی، شعر و نقد ادبی مبدل ساخت («سیروس...»، 112-114؛ طاهباز، 184-185).
در دوره‌هایی که طاهباز، کاظمیه و یا کسان دیگر، سردبیری آرش را عهده‌دار بودند، از لحاظ موضوعات مطرح شده، نویسندگان مجله و یا گرایش و سمت و سوی سردبیر، 3 فضای متفاوت در مجله حاکم شده بود: 
1. دورۀ سیروس طاهباز (شماره‌های 1-13) دوره‌ای بود که سعی می‌شد، شعر نو و پیشگام آن، نیمایوشیج و شاعران پیرو وی ــ مـانند احمد شاملو، فروغ فرخزاد و مهدی اخوان ثـالث ــ معرفی گردند. هم از این‌رو ست که در این دوره شاهد ویژه‌نامه‌هایی دربارۀ نیمایوشیج (شم‍ 2) و فروغ فرخزاد (شم‍ 13) هستیم. در این دوره، در حوزۀ نثر نیز سعی بر آن بود تا داستان‌نویسی و نمایشنامه‌نویسی جدید ایران، به همراه آثار ادبی غرب معرفی شود. برای تحقق این هدف، آثاری از بهرام بیضایی، جلال آل احمد، غلامحسین ساعدی، صمد بهرنگی و ارنست همینگوی، اوژن یونسکو، ژان پل سارتر، و نیز ویژه‌نامه‌ای دربارۀ ادبیات امریکا (شم‍ 4) منتشر شد («سیروس»، 111).
در زمستان 1345ش، طاهباز با انتشار شمارۀ 13 (ویژه‌نامۀ فروغ)، از سردبیری آرش کنار رفت و از بهمن 1346، به انتشار مجله‌ای به نام دفترهای زمانه اقدام کرد.
2. با کنار رفتن طاهباز، سردبیری آرش از شمارۀ 14 به اسلام کاظمیه واگذار شد. در این دوره مانند دورۀ قبل به شعر نو، داستان، نمایش‌نامه، و ترجمۀ آثار غربی عنایت می‌شد، ولی از لحاظ حضور نویسندگان جدید و نیز به سبب موضوع مطالبی که درج می‌گردید، در روش مجله تغییراتی کلی پدید آمد، زیرا غالب نویسندگان پیشین، آثار خود را در دفترهای زمانه به چاپ می‌رساندند. همکاران شناخته شدۀ آرش در این دوره عبارت بودند از رضا براهنی، غزاله علیزاده، شمس آل احمد، نادر ابراهیمی، سهراب سپهری و هما ناطق. این دوره از آرش پس از انتشار شمارۀ 19 در اسفند 1347 و شمارۀ 20 با نام کتاب رَز در بهمن 1350، به کار خود پایان داد («سیروس»، 118).
3. تعطیلی آرش تا انقلاب اسلامی (1357ش) ادامه یافت. پس از این زمان (که تاریخ آغاز آن به درستی روشن نیست)، به صورت هفتگی در 5 شماره زیر نظر علی‌اکبر بدیعی منتشر شد (نراقی، همانجا)؛ ولی از اسفند 1359، بار دیگر فاطمه نراقی تصمیم به انتشار آرش به شکل سابق آن گرفت. در این دوره، آرش با شمارۀ مسلسل 26 آغاز به کار کرد و تا مهر 1360ش انتشار یافت، اما با نشر شمارۀ 32 برای همیشه به کار خود پایان داد. 

مآخذ

«سیروس طاهباز: صمیمی، کوشا، پی‌گیر»، نگاه نو، تهران، مهر و آبان 1373ش، شم‍ 22؛ طاهباز، سیروس، «چهره‌های درخشان»، یادمان نیمایوشیج، تهران، 1368ش؛ نراقی، فاطمه، «سخنی پیرامون آرش»، آرش، تهران، 1359ش، دورۀ 5، شم‍ 1.    

علی میرانصاری