ارسنجانی

 اَرْسَنْجانی [arsanjānī]، حسن (1301- 1348ش/ 1922-1969م)، روزنامه‌نگار، سیاستمدار وتدوین‌کننده و مجری برنامۀ اصلاحات ارضی در ایران. در خانواده‌ای روستایی به دنیا آمد و تحصیلات خود را تا دکتری در رشتۀ حقوق دانشگاه تهران ادامه داد. در دورۀ رضا شاه به خدمت بانک کشاورزی درآمد و مأمور تهیه طرحی در باب ایجاد تعاونیهای روستایی شد و در جریان این مأموریت با مشکلات کشاورزی ایران آشنایی یافت. 

ارسنجانی پس از شهریور 1320 به روزنامه‌نگاری روی آورد و در روزنامه‌های نبرد و مرد امروز با نام مستعار «دکتر داریا» مقاله نوشت. در 1323ش روزنامه‌ای با نام داریا تأسیس کرد؛ مسئولیت ادارۀ آن را خود بر عهده گرفت و اندیشه‌های اصلاح‌طلبانه‌اش را در آن روزنامه طرح کرد. نظر احمد قوام به او جلب شد و ارسنجانی به جمع همکاران قوام پیوست و در تأسیس «حزب دمکرات ایران» و انتشار روزنامۀ دموکرات ایران با او همکاری کرد. با حمایت قوام و در مجلس پانزدهم، به عنوان نمایندۀ لاهیجان، منطقۀ نفوذ قوام، انتخاب شد، اما مجلس اعتبارنامه‌اش را رد کرد و او به روزنامه‌نگاری و کارهای حقوقی بازگشت. 
ارسنجانی از حکومت رزم‌آرا (1329-1330ش) حمایت کرد. در حکومت چند روزۀ قوام در 1331ش ــ که به قیام 30 تیر انجامید ــ مشاور سیاسی قوام بود و تبلیغات او را اداره می‌کرد. پس از این شکست، چند سالی از سیاست دور بود، اما در حکومت علی امینی (1340-1341ش) با سمت وزیر کشاورزی، برنامۀ اصلاحات ارضی را تدوین و اجرا کرد. او همین سمت را در حکومت اسدالله علم (1341-1342ش) تا اسفند 1341 حفظ کرد، اما از آن رو که به ویژه در میان روستاییان محبوبیت گسترده‌ای کسب کرده بود و شاه چنین محبوبیتی را خوش نداشت، ناگزیر به استعفا شد. چند ماه بعد به عنوان سفیر ایران در ایتالیا انتخاب گردید و به این ترتیب از صحنۀ سیاست داخلی بیرون رانده شد. یک سال بعد او را از رم فراخواندند. چند سالی به وکالت مشغول بود تا آنکه در 1348ش بر اثر حملۀ قلبی در 47 سالگی درگذشت.
ارسنجانی احساسات تند ملی‌گرایانه داشت و با چپ‌گرایان مخالف بود. او چند کتاب هم تألیف و ترجمه کرده است: حاکمیت دولتها (تهران، 1342ش)، ده مقاله پیرامون سوسیالیسم دموکراتیک (تهران، 1343ش)، و یادداشتهای سیاسی «سی‌ام تیر» 1331 (تهران، 1335ش) از جملۀ آثار تألیفی او ست. شرح زندگی و فعالیتهای او در کتاب دکتر ارسنجانی در آیینۀ زمان (نوشتۀ نورالدین ارسنجانی، تهران، 1379ش) مندرج است.■    (154)