اردی منش

اَرْدی‌مَنِش [ardī Maneš] یا اردومنش، پسر وَهوکه، از همدستان داریوش در گروه هفت‌تنان که روز 27 اکتبر (روز دهم از ماه باگَیادی) در نیسایه در ماد بر بردیا شوریدند و او را به قتل رسانیدند و داریوش را بر تخت نشاندند (یوستی، 21). 
امستد تاریخ کشته شدن بردیا را 29 سپتامبر 522ق‌م می‌آورد (ص 108). داریوش در ستون 4 سنگ نبشتۀ بیستون در کنار یاران خود از اردومنش یاد می‌کند (کنت، 130: DB, 86). هرودت به سببی نامعلوم به جای اردی‌منش، اَسپه تینِس می‌آورد (II/ 93). اسپه تینس با اینکه از شخصیتهای بزرگ هخامنشی و پیکاندار داریوش بود، در عملیات گروه هفت تنان شرکت نداشت (اشپیگل، II/ 307). اردی‌منش که یکی از 4 طراح نخستین قیام بود، در جریان عملیات دستگیری و کشتن بردیا و برادرش تا اتاق بردیا پیش رفت و توسط یکی از این دو به ضرب نیزه زخمی شد (همو، II/ 308, 310).
این نام که در متنهای بابلی و ایلامیِ سنگ نبشتۀ بیستون به ترتیب به صورتهای A-ar-di-ma-ni-iš و Ar-tu-man-ni-š آمده است، در متنِ به شدت آسیب‌دیدۀ فارسی باستان به شکل Ar(duma)n(iš) بازسازی شده است (هینتس، 125؛ براندنشتاین، 105). اگر این بازسازی درست باشد، اردومنش، یعنی «مردی که مَنِشی تفتان دارد» (نیبرگ، 352). همو عقیده دارد که اَرْدی (از واژۀ اوستایی اَرِدْرَه به معنی تفتان) حکایت از برداشت بسیار‌ کهن‌ ایرانیان از‌ گوهر منش‌ ‌[انسانی] ‌می‌کند‌ (ص219, 352, 454). اما بارتولمه (ص 194, 195) اردره را با وفا و اردی‌منش را «مرد با وفا» ترجمه می‌کند. هینتس (ص 105) نیز این نام را به راست کردار و با وفا برگردانده است.

مآخذ

Bartholomae, Ch., Altiranisches Wörterbuch, Berlin, 1961; Brandenstein, W. and M. Mayrhofer, Handbuch des Altpersischen, Wiesbaden, 1964; Herodotus, the History, tr. A.D. Godley, London, 1957; Hinz, W., Neue Wege im Altpersischen, Wiesbaden, 1973; Justi, F., «Geschichte Irans», Grundriss der iranischen Philologie, ed. W. Geiger and E. Kuhn, Berlin, 1974, vol. II; Kent, R.G., Old Persian Grammar, Texts, Lexicon, New Haven, 1953; Nyberg, H. S., Die Religionen des alten Iran, Osnabrück, 1966; Olmstead, A. T., History of the Persian Empire, Chicago/ London,1966; Spiegel, F., Erânische Altertumskunde, Leipzig, 1837.
پرویز رجبی