اردل

اَرْدَل [ardal]، شهر و شهرستانی به همین نام در استان چهارمحال و بختیاری:

شهرستان اردل

این شهرستان از دو بخش مرکزی و میانکوه و 6 دهستان تشکیل شده، و دارای 152 آبادی است. اردل از شمال به شهرستان فارسان، از شرق به شهرستان بروجن، از غرب به شهرستان ایذه و از جنوب به شهرستان لردگان محدود است.
شهرستان اردل از دو بخش کوهستانی و دشتی تشکیل شده است. کوههای آن که عمدتاً جهتی غربی‌ـ شرقی دارند، قسمتهای شمالی، شمال غربی، غرب، جنوب غربی و مرکز شهرستان را در بر گرفته‌اند. بلندترین و معروف‌ترین کوههای اردل اینهاست: زردکوه، کوه هفت‌تنان، کوه ریک، کوه چولی و کوه سبز. به سبب همین ارتفاعات، آب و هوای این شهرستان متنوع است. در قسمتهای کوهستانی تابستانها نسبتاً معتدل و زمستانها بسیار سرد است، حال آنکه هوای دشت گرمسیری است.
از آنجا که سرچشمۀ رودخانه‌های ناحیه‌ای ازجمله لردگان و آب بازُفت در اردل و یا نزدیکی آن قرار دارد، آبهای سطحی در این ناحیه از اهمیتی خاص برخوردار است.
اردل از لحاظ پوشش گیاهی دارای تنوع قابل توجهی است. بلندیهای این ناحیه غالباً پوشیده از جنگل بوده است، اما قطع درختان جنگلی، در گذر زمان، موجب تخریب جنگل در این ناحیه شده است، تا جایی که در حال حاضر تنها برخی نقاط از جمله دامنه‌های سبز کوه کم‌وبیش پوشش جنگلی را محفوظ داشته‌اند؛ بقایای جنگلی بیشتر از درختان بَلوط، بادام کوهی و در برخی نقاط انجیر تشکیل شده است. حوزه‌های عمدۀ جنگلی این ناحیه، شامل دینارون، دورَک، شلیل، دوپلان، سرخون، گندمکار و شیاسی است.
جمعیت شهرستان اردل514‘64 نفر است. فعالیت اقتصادی در آبادیهای شهرستان به ترتیب کشاورزی، دامداری و باغداری است. منابع اصلی آب روستاهای اردل بیشتر چشمه‌های متعدد این شهرستان است.
بجز زیارتگاه باباشیخ در شهر اردل، تخته چوب، امام‌زاده چهراز، امام‌زاده درویشان و دوازده امام از مکانهای زیارتی این شهرستان است. قلعه‌های بسیاری در این شهرستان وجود دارد که از میان آنها صمصامی و تل را می‌توان برشمرد.

شهر اردل

ایـن شهـر بـا مسـاحت 3/ 1 کمـ 2 در °50 و ´39 طول شرقی و °31 و ´58 عرض شمالی و در فاصلۀ 102 کیلومتری از مرکز استان (شهرکرد) قرار دارد. شهر اردل در دامنه و در پای قلعه‌ای قدیمی واقع شده، در گذشته حصاری گرداگرد خود داشته است. ارتفاع این شهر از سطح دریا 740‘1 متر و 300 متر پایین‌تر از شهرکرد است. با توجه به کوهستانی بودن این شهر، آب و هوای آن معتدل است.
 این شهر به‌طور سنتی یکی از 3 قلعۀ بزرگ بختیاری و از لحاظ دفاعی، مهم‌ترین آنها به‌شمار می‌رفته است. این قلعه همچون قلعه‌های همانند خود چهارگوش ساخته شده و در آن چند منفذ برای تیراندازی تعبیه شده بود.
اردل به عنوان خان‌نشین، پیوسته مرکز ییلاقی کوچندگان هفت‌لنگ بختیاری به‌شمار آمده است. این شهر در مسیر یکی از ایل راههای مهم بختیاری به نام دسپارت یا دزپارت (دسبارد) قرار گرفته است. مسیر این ایل راه از گرمسیر به سردسیر و از مسجد سلیمان تا چغاخور، از ایذه، دینه‌راک، سر پل شالو، دهدز، بریدبلند، پل مروارید، هلیساد، دوپولون و اردل می‌گذرد. این مسیر به‌طور سنتی ایل راه طوایف راکی، سادات، زراسوند، چهرازی، چهاربری، مشایخ، اورک، عالی محمودی، سرقلی، نوروزی، گله‌داران شهرکردی و بلداجی بوده است. شهر اردل 177‘ 7 نفر (1375ش) جمعیت دارد و فعالیت اقتصادی آن بیشتر زراعت، گله‌داری و صنایع دستی (گلیم و قالی‌بافی) است.* 

مآخذ

اعتمادالسلطنه، محمدحسن، مرآة البلدان، به کوشش عبدالحسین نوایی و هاشم محدث، تهران، 1367ش؛ آمارنامۀ استان چهارمحال و بختیاری (1371ش)، مرکز آمار ایران، تهران، 1372ش؛ بیشاپ، ایزابلا، «از کتاب سفر به ایران و کردستان»، سیری در قلمرو بختیاری و عشایر بومی خوزستان، ترجمۀ مهراب امیری، تهران، 1371ش؛ جغرافیای کامل ایران، وزارت آموزش و پرورش، تهران، 1364ش؛ جمعیت عشایری دهستانها (کل کشور)، سرشماری اجتماعی ـ اقتصادی عشایر کوچنده، مرکز آمار ایران، تهران، 1366ش؛ خسروی، عبدالعلی، تاریخ و فرهنگ بختیاری، اصفهان، 1372ش؛ دوراند، سفرنامه، ترجمۀ علی‌محمد ساکی، خرم‌آباد، 1346ش؛ سرشماری عمومی نفوس و مسکن (1365ش)، نتایج تفصیلی، شهرستان بروجن، مرکز آمار ایران، تهران، 1368ش؛ شناسنامۀ شهرهای کشور (1364ش)، استان چهارمحال و بختیاری، مرکز آمار ایران، تهران، 1365ش؛ فرهنگ آبادیهای کشور (1365ش)، شهرستان بروجن، مرکز آمار ایران، تهران، 1367ش؛ فرهنگ اقتصادی دهات و مزارع، استان چهارمحال و بختیاری، جهاد سازندگی، تهران، 1363ش؛ فرهنگ جغرافیایی ایران (آبادیها)، استان دهم (اصفهان)، دایرۀ جغرافیایی ستاد ارتش، 1332ش؛ فرهنگ روستایی (1365ش)، استان چهارمحال و بختیاری، مرکز آمار ایران، تهران، 1369ش؛ فرهنگ روستایی، سرشماری عمومی کشاورزی (1367ش)، کل کشور، مرکز آمار ایران، تهران، 1370ش؛ کریمی، اصغر، سفر به دیار بختیاری، تهران، 1368ش؛ گارثویت، ج. ر.، تاریخ سیاسی، اجتماعی بختیاری، ترجمۀ مهراب امیری، تهران، 1373ش؛ گاوبه، هاینتس، ارجان و کهگیلویه، ترجمۀ سعید فرهودی، به کوشش احمد اقتداری، تهران، 1359ش؛ نتایج عمومی آمارگیری (1370ش)، استان چهارمحال و بختیاری، مرکز آمار ایران، تهران، 1372ش؛ نیکزاد امیرحسینی، کریم، شناخت سرزمین بختیاری، اصفهان، 1354ش؛ ویلسن، سفرنامه، ترجمۀ حسین سعادت نوری، تهران، 1363ش؛ نیز: 

Abadan and Southwestern Iran, ed. L. W. Adamec, Graz, 1989; The Middle East Intelligence Handbooks (Persia), London, 1984. 
عباس سعیدی