ارتش، چاپخانه

اَرْتِش، چاپْخانه -ye arteš](a)[čāp-xāne، نام کنونی: چاپخانۀ ارتش جمهوری اسلامی ایران (چاجا). ظاهراً پیش از انقلاب مشروطه (1324ق/1906م) با نام مطبعۀ کل قشون ایران تأسیس، و پس از 1300ش که نام قشون به ارتش تغییر داده شد، ابتدا مطبعۀ ارتش، و سپس چاپخانۀ ارتش، و چاپخانۀ ارتش شاهنشاهی ایران نام گرفت و پس از پیروزی انقلاب (1357ش) به عنوان کنونی‌اش نام‌گذاری شد (پویافرد، اطلاعات شفاهی).
این چاپخانه در آغاز برای تأمین نیازهای خود ارتش به چاپ و تکثیر مدارک نظامی تأسیس شد، اما به تدریج دامنۀ فعالیتهای آن گسترش یافت و کتاب، مجله و نقشه‌های فنی و دقیق در این چاپخانه طبع گردید. در دهۀ 1310ش به تجهیزات جدید مجهز شد و در شمار بزرگ‌ترین و مجهزترین چاپخانه‌های زمان خود در ایران قرار گرفت. از دهۀ 1340ش به بعد با ابزارهای جدیدتری تجهیز شد و در ردیف بزرگ‌ترین چاپخانه‌های خاورمیانه درآمد. از دهۀ 1370ش به این سو به انواع دستگاههای رایانه‌ای و شیوه‌های تکثیر شبکه‌ای مجهز شد و اکنون گذشته از همۀ امکانات چاپی، از توان فنی چاپ الکترونیکی نیز برخوردار است (همانجا؛ برای تاریخچه، نک‍ : میرزای گلپایگانی، 303-304).
چاپخانۀ ارتش، وابسته به ستاد مشترک ارتش و فرماندهی کل ارتش جمهوری اسلامی ایران است؛ نیروهای فنی خود را خود تربیت می‌کند و هم‌اکنون گذشته از کارهای چاپی ارتش، از واحدهای وابسته و مرتبط با ارتش جمهوری اسلامی ایران سفارشهای پیش‌چاپ، چاپ و صحافی می‌پذیرد (پویافرد، اطلاعات شفاهی).
محل چاپخانۀ ارتش نخست در خیابان ناصریه (ناصرخسرو کنونی) و نزدیک ساختمان شمس‌العماره بود. بین سالهای1310 تا 1312ش به خیابان سوم اسفند (سرگرد سخایی کنونی) در محل وزارت جنگ سابق انتقال یافت. در 1335ش در مجموعۀ ستاد بزرگ ارتشتاران سابق، نزدیک دانشگاه پدافند ملی در جادۀ قدیم شمیران، خیابان قصر (شهید قدوسی کنونی) جای گرفت و براساس طرح گسترش چاپخانه با همکاری متخصصان آلمانی و شرکتهای ایرانی توسعه یافت (همانجا؛ میرزای گلپایگانی، 303). مدیران چاپخانۀ ارتش همیشه نظامی بوده‌اند و از پیروزی انقلاب به این سو دو سرگرد، 5 سرهنگ، 3 سرتیپ و یک ناخدای نیروی دریایی مدیریت آن را به عهده داشته‌اند (پویافرد، همانجا).
چاپخانۀ ارتش را می‌توان در ردۀ چاپخانه‌های تخصصی و یکی از فنی‌ترین و مجهزترین چاپخانه‌های کنونی ایران طبقه‌بندی کرد. مهنامۀ ارتش که اکنون با عنوان صف منتشر می‌شود، و ماهنامه‌های بیمۀ بازنشستگی و کانون بازنشستگان از محصولات چاپی همین چاپخانه است.

مآخذ

پویافرد، حسن (رئیس وقت چاپخانۀ ارتش)، مصاحبۀ شفاهی؛ قشون، تهران، 1340ق، شم‍ 1؛ مجلۀ نظامی ارتش، تهران، 1330ش، شم‍ ‍‌1؛ میرزای گلپایگانی، حسین، تاریخ چاپ و چاپخانه در ایران، تهران، 1378ش.

عبدالحسین آذرنگ