ارتباط حیوانات

اِرْتِباطِ حِیْوانات [ertebāt-e he(a)yvānāt]، انـتـقـال اطلاعات از حیوانی به حیوان دیگر به کمک صدا، علامت یا رفتار قابل رؤیت، مزه یا بو، تکانۀ الکتریکی، تماس، یا ترکیبی از اینها. وجود پدیدۀ ارتباط حیوانات، طبیعت و گستردگی آن مدتها مورد توجه بشر بوده است و در دوران جدید باعث تحقیقات علمی زیادی شده است.
ارتباطات حیوانات بیشتر از طریق صدا برقرار می‌شود که نسبت به طریقه‌های دیگر امتیازهایی دارد: به سرعت از بین می‌رود، ردپایی از محل پیام‌دهنده بر جای نمی‌گذارد و با تغییر زیر و بم، کشش، شدت و تکرار صدا امکان پدید آمدن نوعی برنامه یا مجموعه‌ای از رمزهای خاص در میان حیوانات فراهم می‌شود. همچنین صدا می‌تواند در بسیاری از وضعیتها و مـوقعیتهـایـی که امکان کـاربرد طـرق دیگر کمتـر است ــ مثل جنگلهای انبوه، فواصل زیاد، تاریکی یا زیر آب ــ به کار رود. حیوانات بیشتر ارتباطات آوایی دارند، ولی استثناهای بسیاری هم وجود دارد. گوریلهای نر بر سینۀ خود، زمین یا چیزهای مناسب ضربه می‌زنند. بیدسترها دم خود را بر سطح آب می‌کوبند و از این راه علامتهایی را از مجراهای زیرآبی به لانه‌هایشان می‌فرستند. کفتارها که بـه صورت دستـه‌دستـه ــ هر دسته حداکثر 30 کفتار ــ شکار می‌کنند، برای برقراری ارتباط با هم از خرناسها، خرخرها و خنده‌های خاصی استفاده می‌کنند. راهنمای آنها در کار پیچیدۀ تعقیب شکار صداهای مختلف آنهاست. مثلاً وقتی شکار به چنگ می‌افتد، صداهایی ازجمله خندۀ معروف آنها، باعث می‌شود که بقیۀ دسته به ضیافت بپیوندند. در مقابل، صدای جیغ ناگهانی پرنده‌ای کوچک به هنگام دیدن شاهین، به منزلۀ زنگ خطری برای پرندگان دیگر است که باید برای فرار از خطر قریب‌الوقوع اعمال مناسبی انجام دهند.
ارتباط دیداری ممکن است با استفاده از نمادهایی (یعنی خصوصیاتی مثل لکه‌های رنگی براق یا شاخکها) انجام گیرد که نشانه‌هایی از هویت پیام‌دهنده (مثل گونه، جنس و سن) به دست می‌دهد. رنگ موی بابون جوان او را از بابونهای مسن‌تر متمایز می‌کند و به او اجازۀ رفتار کودکانه‌ای را می‌دهد که برای بابونهای بالغ ممنوع است. اطلاعات می‌تواند با کمک حالات و اداهای مختلف نیز منتقل شود. جنس مذکر بسیاری از گونه‌ها به منظور جلب جنس ماده و جفت‌گیری حالات خاصی به خود می‌گیرند و ماده‌ها از راههای مختلفی برای نشان دادن آمادگی خود استفاده می‌کنند. بعضی گونه‌ها میدانی را برای نمایش حرکات خود تخصیص می‌دهند یا چیزی می‌سازند که خود به‌مثابۀ شکلی از ارتباط است، مثل آلاچیقی که مرغ سایبان‌ساز می‌سازد. دیگر علامتهای قابل رؤیت توده‌های مشخصی از فضلۀ خرگوش و آثار باقی‌ماندۀ خرس بر تنۀ درختها ست.
استفاده از علامتهای شیمیایی که فِرومُن خوانده می‌شود، توسط دستگاه درون‌ریزِ حیوانات تولید می‌شود که باز شکلی دیگر از ارتباط است. مورچه‌ها بوی ناخوشایندی تولید می‌کنند تا طعمۀ خوشایندی برای شکارچی خود نباشند. در بعضی، مانند سگها فرومنهایی که از طریق ادرار یا مدفوع دفع می‌شوند، مرزهای قلمرو حیوان‌را مشخص‌می‌کنند. دیگرعلامتهای شیمیایی ممکن است توسط جنس ماده برای اظهار آمادگی جنسی تولید شود یا ردّی بر روی زمین بگذارد که نشان‌دهندۀ مسیر منبع غذاست؛ حتى فرومنهایی وجود دارد که سلسله مراتب یک گروه را نشان می‌دهد، ولی این دسته فرومنها کمتر شناخته شده‌اند.
استفاده از تماس برای برقراری ارتباط کمتر از صدا، تصویر یا بو معمول است. رقص زنبور عسل که در کندوی تاریک انجام می‌گیرد، مسیر و فاصلۀ منبع غذا را عمدتاً از طریق تماس اطلاع می‌دهد؛ در این فعالیت، مختصری از قوۀ چشایی نیز هست، زیرا زنبور عسل معمولاً مقداری شهد روی بدن خود دارد. بعضی عنکبوتهای نر محتاطانه حضور خود را با نواختن به تارهای عنکبوت ماده اعلام می‌کنند تا اطلاع دهند که می‌خواهند جفت هم باشند، نه طعمۀ هم. 
مارماهیها و شماری از ماهیهای دیگر که در آبهای گل‌آلود زندگی می‌کنند، از تکانه‌های الکتریکی برای ارسال پیام و دور داشتن دشمن استفاده می‌کنند.    (113)