آرپاد

آرْپاد [ārpād]، سلسله‌ای از فرمانروایان مجارستان از اواخر سدۀ 9م/3ق تا 1301م/700ق که در دوران آنها این کشور از اتحادیۀ قبیله‌های مجار به دولت نیرومندی در شرق اروپای مرکزی تبدیل شد. این سلسله نام خود را از آرپاد (د 907م) گرفته که 7 قبیلۀ مجار او را برگزیده بودند تا آنان را از سکونتگاهشان در کرانۀرود دُن به‌سوی غرب رهبری کند(889م). مجارها با گذشتن از کوههای کارپات (ح 896م) در دشت پانونیا یا دشت مجارستان مستقر شدند و در نیم قرن بعدی به همسایگان خود تاختند و از آنها خراج گرفتند؛ ولی پس از شکستشان از امپراتور اُتوی اول کمتر به جنگ و ستیز پرداختند. آنان در زمان سلطنت گِزا (972-997م)، نوادۀ آرپاد، با غرب روابط دوستانه برقرار کردند.
ایشْتْوان اول (سل‍ 997- 1038م)، پسر گزا ضمن گسترش فتوحات پدرش، ملت خود را رسماً به کیش مسیحیِ وابسته به کلیسای غرب درآورد (1000م)، سلطۀ خود را بر ترانسیلوانی گسترش داد (1003م) و ساختار سیاسی قبیله‌ای را به نظام ولایات (کنت‌نشینها) تبدیل کرد که هریک به وسیلۀ یک کنت انتصابی اداره می‌شد. به‌علاوه، ایشتوان با ادعای مالکیت هر زمینی که به تصرف شهروندان آزاد درنیامده بود، شالودۀ ثروت و قدرت بیشتر شاهان آیندۀ مجار را ریخت.
با اینکه جانشینان ایشتوان درگیر کشمکشهای زیادی بر سر جانشینی شدند، نه تنها توانستند در برابر تلاش امپراتوری مقدس روم برای تسلط بر مجارستان پایداری کنند، بلکه در زمان شاه لاسْلو (سل‍ 1077-1095م) و شاه کالْمان (سل‍ 1095-1116م) توانستند دامنۀ سلطۀ مجارستان را به کرواسی هم بکشانند. در سدۀ 12م امپراتوری بیزانس نفوذ زیادی در مجارستان کسب کرد، ولی بِلای سوم (سل‍ 1173-1196م) استقلال و سلطۀ شاهان مجار را دوباره تأمین کرد.
سلسلۀ آرپاد در دوران سلطنت بلا به اوج اقتدار خود رسید و با به‌دست‌آوردن ثروت زیاد، بر صربستان و گالیسی هم تسلط یافت و مجارستان را به صورت قدرت بزرگ و سهمگینی در بخش شرقی اروپای مرکزی درآورد. پس از مرگ بِلا، سلطنت راه انحطاط پیمود. ایمْره (سل‍ 1196-1204م) و برادرش آنْدْراش دوم (سل‍ 1205-1235م) با بذل و بخشش زیاده از حد زمین به حامیانشان، منبع ثروت و قدرت سلطنتی را تضعیف کردند.
پس از تاخت و تاز مغولان در مجارستان (1241-1242م) بلای چهارم (سل‍ 1235-1270م) به بازسازی کشور همت گماشت، ولی در جریان کار ناگزیر به اعطای امتیازها و اختیارات فراوانی به بزرگان محلی شد و از این راه نیز بنیان سلطنت را سست‌تر کرد.
جانشین او آخرین پادشاه این خاندان، آندراش سوم بدون وارث مرد و سلسلۀ آرپاد که تا این زمان سخت ناتوان شده بود، منقرض گردید. از آن پس تاج و تخت مجارستان مورد منازعۀ چندین‌سلسلۀسلطنتی خارجی قرارگرفت که با سلسلۀآرپاد نسبت سببی پیدا کرده بودند.     (100)