اربلی

اِرْبِلی [erbelī]، ابوالحسن بهاء‌الدین علی بن عیسی بن ابی‌الفتح ‌هکّاری (د 693ق/1294م)، محدث، شاعر و ادیب‌ امامی مذهب. وی در دیوان انشاء اربل، چندی به دبیری‌پرداخت.‌ در پی سقوط بغداد و محاصره و سقوط اربل و موصل توسط مغولان، اربلی به‌بغداد آمد و در سلک‌خدم و حشم و همکاران علاء‌الدین عطاملک جوینی قرار گرفت و سمت دبیری انشاء یافت. 
در منابع متأخر، گاه از اربلی با عنوان وزیر یاد شده است و گفته‌اند که او وزیر یکی از آخرین خلفای عباسی بود، ولی بعداً از وزارت کناره گرفته، و به تألیف و تصنیف پرداخته است؛ اما چنین نسبتی در هیچ‌یک از منابع کهن نیامده است. 
دربارۀ اعتقادات اربلی روایات گوناگون است، برخی وی را زیدی‌مذهب خوانده‌اند، اما بیشتر محققان او را از علمای امامیه و از محدثان بزرگ شمرد‌ه‌اند. 
اربلی افزون بر مهارت در حدیث، شاعر و کاتبی چیره‌دست بود و برخی نظم و نثر او را ستوده‌اند. از آثار او ست: التذکرة ‌الفخریة، رسالة الطیف، کشف الغمة فی معرفة الائمة، جلوة ‌العشاق و خلوة ‌المشتاق. آثار دیگری نیز به وی نسبت داده‌اند که اکنون در دست نیست.*

مآخذ

ابن شاکر کتبی، محمد، فوات الوفیات، به کوشش احسان عباس، بیروت، 1974م؛ ابن‌فوطی، عبدالرزاق، تلخیص مجمع الآداب، ج 4، به کوشش مصطفى جواد، دمشق، 1962-1967م؛ همو، همان، «کتاب الکاف»، به کوشش محمد عبدالقدوس قاسمی، لاهور، 1358ق/ 1939م؛ همو، الحوادث الجامعة، به کوشش مصطفى جواد، بغداد، 1351ق؛ ابن عماد، عبدالحی، شذرات الذهب، قاهره، 1351ق؛ اربلی، علی، التذکرة‌ الفخریة، به کوشش نوری حمودی قیسی و حاتم صالح ضامن، بیروت، 1407ق/1987م؛ همو، رسالة الطیف، به کوشش عبدالله جبوری، بغداد، 1388ق/ 1968م؛ همو، کشف الغمة، به کوشش هاشم رسولی محلاتی، قم، 1381ق؛ افندی، عبدالله، ریاض العلماء، قم، 1401ق؛ آقا بزرگ، الذریعة؛ همو، طبقات اعلام الشیعة، قرن 7، به کوشش علینقی منزوی، بیروت، 1972م؛ بغدادی، ایضاح؛ جبوری، عبدالله، مقدمه بر رسالة الطیف (نک‍ : هم‍ ، اربلی)؛ رشیدالدین فضل‌الله، جامع التواریخ، به کوشش بهمن کریمی، تهران، 1338ش؛ زنوزی، محمدحسن، ریاض الجنة، نسخۀ خطی کتابخانۀ ملی تبریز، شم‍ 3578؛ فروخ، عمر، تاریخ الادب العربی، بیروت، 1984م؛ قیسی، نوری حمودی، مقدمه بر التذکرة‌ الفخریة (نک‍ : هم‍ ، اربلی)؛ مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، بیروت،1403ق/ 1983م؛ منزوی، خطی؛ وصاف، تاریخ، بمبئی، 1269ق؛ نیز: 

De Slane; GAL, S; Storey, C. A., Persian Literature, London, 1970. 
محمدرضا ناجی