آرالس

آرالِس [ārāles]، راسته‌ای از گیاهان گلدار تک‌لپه‌ای، شامل تیره‌های آراسه (گل شیپوریان) و لِمناسه (عدس آبی). گیاهان این راسته به اشکال بوتۀ علفی، درختچۀ رونده، گیاه باتلاقی و گیاه شناور آبی هستند و بیشتر آنها در مناطق استوایی می‌رویند.
راستۀ آرالس ممکن است دارای اجداد تکاملی مشترکی با راستۀ نخلها (آرِکالِس) و راستۀ نخل کلاه پاناما (سیکْلانْتالِس)، و مستقیماً از اجداد تکاملی مشترکی با راستۀ سوسنیان (لیلیاسه) باشد. راستۀ آرالس شامل گیاهان تزیینی و پرشاخ و برگی است که همگی از خانوادۀ آراسه هستند. خانوادۀ لمناسه نیز از این نظر قابل توجه است که کوچک‌ترین گیاهان گلدار شناخته‌ شده را در برمی‌گیرد.
گونه‌های راستۀ آرالس ممکن است خشکی‌زی، آبزی یا رورُست باشند. بعضی از آنها علفی و بدون ساقه‌اند و تنها چند برگ به شکل تیر دارند که از ریزوم یا ساقۀ ریشه بیرون می‌آید. برخی دیگر رونده هستند و با ریشه‌های هوایی خود به تنۀ درختان و دیگر تکیه‌گاههای عمومی می‌چسبند. این گیاهان در طول ساقۀ خود، برگهای یک در میان بسیار بزرگ و گاهی شکافداری را بر می‌افرازند که هر یک در قاعدۀ دمبرگ نیامی موقت و تقریباً بی‌رنگ دارند. گل‌آذین این گیاهان مجتمع، و برای گرده‌افشانی به کمک حشرات مناسب است و از یک سنبله یا اِسپادیکس (خوشۀ گریبانه‌دار) تشکیل شده است که روی آن، گلهای ریز یا کوچکی با آرایه‌های گوناگون قرار دارند. کل این ساختار در یک پوشش برگی به نام اِسپات یا براکتۀ برگ‌مانند (گریبانه) پوشیده می‌شود که گاه رنگارنگ است. از اسپادیکس اغلب بوی بدی متصاعد می‌شود که مگسها را به خود جذب می‌کند. مگسها مدتی به دام می‌افتند و سپس فرار می‌کنند و باعث گرده‌افشانی بر گیاهان دیگر می‌شوند. میوۀ گیاهان راستۀ آرالس ممکن است گوشتی ساده با رنگی درخشان باشد. گاهی میوه‌های بسیاری به صورت خوشه روی اسپادیکس قرار می‌گیرند. میوۀ آرالس به‌ندرت خشک و سفت است و برای ریختن دانه‌ها پاره می‌شود. شیرۀ آن اغلب دارای بلورهای کلسیم اُگزالات است که چنانچه خورده شود، ممکن است زبان و گلو را کرخ کند.
تیرۀ آراسه یا گل شیپوری حدود 115 جنس و بیش از 500‘1 گونه را دربرمی‌گیرد که بیشتر آنها بومی مناطق استوایی و نیمه‌استوایی هستند. چندگونه‌ای که بومی‌مناطق معتدل‌اند،‌به‌ویژه در زیستگاههای مرطوب، به فراوانی دیده می‌شوند. این تیره به سبب داشتن چندین گونۀ خودرو و بسیاری از گونه‌های گلخانه‌ای و تزیینی مشهور است. بزرگ‌ترین جنسهای خانوادۀ آراسه اینهاست: آنْتوریوم (600 گونه)؛ فیلودِنْدرون (275 گونه)؛ آریسائِما (150 گونه) که احتمالاً گرده‌افشانی آن به کمک حلزونها صورت می‌گیرد؛ هُمالومِنا (140 گونه)؛ رافیدوفورا (100 گونه)؛ آمُرفوفالوس (100 گونه) که بعضی از گونه‌های آن‌گل‌آذینهایی به ارتفاع یک متر دارند؛ پوتوس (75 گونه)؛ و آلوکاسیا (70 گونه).
جنسهای فیلودندرون و مونْستِرا به سبب شکل تاک‌مانند و برگهای سبز بزرگشان پرورش داده می‌شوند. گوش‌فیل معروف به قلقاس (کُلوکاسیا اِسکولِنتا) گونه‌ای متنوع در منطقۀ استوایی است که به سبب داشتن بُنۀ خوراکی یا ساقه‌های زیرزمینی پیازمانند، پرورش داده می‌شود. سوسن کالا معروف به زنبق شیپوری (زانْتِدِسیکا آئِتیوپیکا) و شیپوری آبی (کالا پالوسْتریس) از گیاهان‌تزیینی هستند. اگر قطعه‌ای از ساقۀ گونه‌های دیفِنباخیا، گیاه پر برگ خانگی، جویده شود، سبب التهاب و تورم گلو می‌گردد. آریسائِما تریفولوم نیز از گیاهان جنگلی معروف است.
گرز طلایی (اُرُنتیوم آکواتیکوم) که اسپادیکسهای زرد درخشان دارد، در آبگیرها و استخرهای گلخانه‌ای کاشته می‌شود. کاهوی آبی یا کلم آبی (پیسْتیا اِستراتیوتِس) گیاهی شناور، تزیینی و خوراکی است. جنس آمُرفوفالوس (معروف به گُل شیپوری غول) گل‌آذینهای بزرگ و بدبو دارد. اگیر ترکی (آکُروس کالاموس) دارای روغن معطر و تندی است که در داروسازی و تهیۀ چاشنیها کاربرد دارد. کلم راسوی شرقی (سومْپلوکارپوس فوئِتیدوس) از گیاهان باتلاقی مشهور و بدبو ست. آروم ماکولاتوم یکی از چند گل شیپوری‌ای است که در اروپا نیز، یافت می‌شود. چندین گونۀ اِسپاتیفولوم به صورت گیاهان گلدانی درون خانه پرورش داده می‌شود. کالادیوم، معروف به فیل گوش، گیاه زیبای پر شاخ و برگ دیگری است که انواع بسیار با برگهای بزرگ و رنگارنگ دارد.
خانوادۀ لِمناسه (عدس آبی) 6 جنس و 30 گونه دارد و به شکل گیاهان شناور آبی بسیار کوچک، در مناطق معتدل و استوایی پراکنده است. شهرت خانوادۀ عدس آبی به سبب آن است که کوچک‌ترین گیاهان گلدار ــ عدس آبی (گونۀ لِمنا) و گونۀ وُلفیا ــ در این خانواده‌اند. انواع خاصی از این گونه‌های سبز، برگ‌مانند و مسطح که تنها چند میلی‌متر عرض دارند و با ریشَک یا بدون ریشک هستند، برای تزیین آب‌نماها و آبگیرها، یا به عنوان غذای مرغابیها و ماهیها پرورش داده می‌شوند.
این گیاهان کمتر گل می‌دهند و گلهای آنها نه کاسبرگ دارند، و نه گلبرگ و فقط دارای اندامهای اصلی هستند. گل نر یک یا دو پرچم، و گل ماده یک مادگی دارد. این گیاهان اساساً از راه تقسیم پایه تکثیر می‌شوند.    (113)