آذرین، سنگها

آذَرین، سَنْگْها [sanghā-ye āzarīn]، انواع سنگهای متبلور یا شیشه‌ای بی‌شکلی که از سرد و جامد شدن مواد مذاب زمین پدید آمده‌اند. سنگهای آذرین یکی از 3 گروه اصلی سنگها به‌شمار می‌روند. دو گروه دیگر سنگهای دگرگونی و سنگهای رسوبی هستند. 
سنگهای‌آذرین یا درونی‌اند یا برونی. آن دسته از سنگهای آذرین درونی که در اعماق بسیار زمین تشکیل می‌شوند (پلوتونیتها)، به صورت رگه،باتولیت،باس و لاکولیت دیده می‌شوند. این سنگها شامل گرانیت، ساینیت، دیوریت، گابرو و پریدوتیت هستند. دستۀ دیگر که در اعماق متوسط زمین شکل می‌گیرند، به صورت دایک، پشته (سیل) و اشکال مشابه دیگر پدیدار می‌شوند. نمونۀ این سنگها پورفیریتِ پورفیری، دایاباز و لامپروفیر است. سنگهای آذرین برونی یا سنگهای آتش‌فشانی (وُلکانیتها) از انجماد مواد مذاب سیال بر سطح زمین پدید می‌آیند. این سنگها عبارت‌اند از: اُبسیدیَن، پِرلیت، ریولیت، تراکیت، آندِزیت، بازالت و تِفریت. سنگهای آذرین برونی ممکن است از تکه‌تکه شدن سنگهایی که از آتش‌فشان به بیرون پرتاب شده‌اند، نیز پدید آیند. نمونۀ این سنگها آگلومرات، بعضی از انواع خاص برِچا و توف است. 
گرچه انواع مختلف سنگهای آذرین ترکیبات بسیار متفاوتی دارند، اما بیشتر آنها از چند گروه اصلی کانیها ساخته شده‌اند. این کانیها عبارت‌اند از: فِلْدسپات، پیروکسین، آمفیبول، میکا، اولیوین، نفلینیت، لوسیت و آپاتیت. سنگهای آذرین از نظر بافت و ساختمان نیز گوناگونی بسیار دارند؛ بیشتر سنگهای آذرین درونی به آهستگی سرد می‌شوند و به همین سبب بلورهایی درشت، همسان و تقریباً هم‌اندازه دارند و از آنجا که تبلور آنها کامل است، مادۀ بی‌شکل (شیشه‌ای) در آنها دیده نمی‌شود و منافذ نامنظمی که معمولاً در مراحل پایانی تبلور این سنگها به وجود می‌آیند، از گاز پر شده‌اند؛ اما سنگهای آذرین برونی که به سرعت و در مجاورت هوا سرد می‌شوند، دارای بلورهای ریز، یا دست کم توده‌ای با بافت ریزند که نشان می‌دهد بخشی از مواد مذاب غلیظ نیمه متبلور، به هنگام فوران هنوز به شکل مایع بوده است و از آنجا که تنها در فشار اتمسفر قرار داشته، گازهای موجود در آن آزاد شده است. این روند سبب تغییرات مهم و گوناگونی می‌شود که مهم‌ترین آنها وجود حفره‌های بخار بسیاری است که معمولاً شکلی کشیده دارند و بعدها با نفوذ مواد معدنی پر شده‌اند. از آنجا که عمل تبلور به هنگام گذر مواد مذاب بر سطح زمین، ادامه یافته است، آن بخش از مواد معدنی آنها که در مراحل پایانی تشکیل شده‌اند، به صورت خطوط مارپیچ موازی در امتداد مسیر مواد مذاب قرارگرفته‌اند. در بعضی موارد، مواد مذاب با سرعت بسیار سرد می‌شوند و سنگی غیرمتبلور(شیشه‌ای)تشکیل‌می‌دهند؛ مانند ابسیدین و تاکیلیت. سنگهای شیشه‌ای به‌شکل مدور (اِسْفرولیت) هستند و رشته‌های هم‌گرای ظریفی از بلورهای ناقص فلدسپات دارند که به صورت شعاعی، از کانون مرکزی دور می‌شوند.     (132)