آذر

آذَر، نام نهمین ماه از سال و سومین ماه از فصل پاییز در سال شمسی در تقویم كنونی ایرانی، و نیز نام نهمین روز از هر ماه شمسی در تقویم ایرانیان قدیم. آذر (آدُر، در تلفظ فارسی میانه) به معنی «آتش» است كه به عقیدۀ زردشتیان یكی از ایزدان بوده است (نك‍ : آتش). در اواخر دوران ساسانی به سبب رعایت نكردن كبیسه‌ها در زمانی میان 507 تا 511 م، آذرماه با اعتدال بهاری برابر شده بود (التفهیم، 181؛ همو، الآثارالباقیة، ذیل آذرماه؛ قانون مسعودی، 1 / 260؛ زیج كوشیار، نسخۀ برلین، به نقل تقی‌زاده، گاهشماری، 22، حاشیۀ 48). در زمان ملكشاه سلجوقی در 467ق / 1074م كه تقویم جلالی وضع شد، آذر نیز ماه نهم تعیین گردید. نهمین روز ماه آذر یعنی «آذر روز» از آذرماه كه ایزد «آذر» را نگهبان آن می‌دانستند، در سنت ایرانیان قدیم یكی از اعیاد به‌شمار می‌رفت و آن را به روایتی «آذر جشن» می‌نامیدند.

مآخذ

بیرونی، ابوریحان، الآثار الباقیة، به كوشش ادوارد زاخائو، لایپزیگ، 1923م و نسخۀ خطی تركیه، شمارۀ 4667، ذیل آذرماه؛ همو، التفهیم، به كوشش جلال همایی، تهران، بابك، 1362ش؛ همو، قانون مسعودی، حیدرآباد دكن، 1954م؛ مسعودی، علی بن حسین، مروج‌الذهب، به كوشش باربیه دومنار و پاوه دو كورتل، پاریس، 1877م، 3 / 414؛ تقی‌زاده، حسن، گاهشماری در ایران قدیم، تهران، 1306ش، صص 193، 257ق، 1 / 260.

احمد تفضلی