ادیسن

اِدیسِن [edīsen]، تـامِـس اَلْـوا (1847 – 1931 م/ 1225-1310ش)، از نوابغ برجستۀ تاریخ تکنولوژی که در طول زندگی‌اش 093‘1 اختراع خود را، ازجمله لامپ رشته‌ای برق، ضبط صوت، تلفن و پروژکتور سینما به ثبت رساند. علاوه بر این، او نخستین آزمایشگاه پژوهش صنعتی تاریخ را دایر کرد. 
او در ایالت اُهایوی آمریکا چشم به‌جهان گشود. در7 سالگی دورۀ رسمی مدرسه را آغاز کرد، اما هنوز 3 سال نگذشته بود که مدیر مدرسه او را به عنوان محصل «عقب افتاده» اخراج کرد. در 3 سال بعدی، نزد مادرش درس خواند. 

نخستین تجربه‌ها و اختراعها

ویژگی بارز او کنجکاوی بود. ده ساله بود که مادرش توجه او را به کتابی مقدماتی در فیزیک جلب کرد و او در زیرزمین خانه، آزمایشگاه شیمی کوچکی دایر ساخت. او مخصوصاً به مطالعۀ شیمی و ایجاد جریان برق به کمک پیلهای ولتا علاقه نشان می‌داد و چیزی نگذشت که دستگاه تلگرافی را که خود ساخته بود، به کار انداخت. عارضۀ ناشنوایی که براثر بیماری مخملک به آن مبتلا شده بود، وی را آزار می‌داد. 
از آنجا که پدرش مردی فقیر بود، ادیسن از 12 سالگی، خود «کسب و کار» را شروع کرد و در ایستگاه راه‌آهن به فروش روزنامه و شیرینی مشغول شد. آزمایشگاه کوچکش را در یک گاری دستی جای داده بود و در فاصلۀ توقف قطارها خود را به آزمایش سرگرم می‌کرد. ضعف شنوایی خلوتی فراهم می‌ساخت که فرصت خوبی برای مطالعه و کار در آزمایشگاه به ادیسن می‌داد. او توانست با کار تلگراف هم آشنا شود و از 1863 تا 1868م به صورت «تلگرافچیِ دوره گرد» این‌سو و آن‌سو می‌رفت و کارهای موقتی انجام می‌داد؛ گاه نیز در پشت جبهۀ جنگهای داخلی به این کار مشغول بود. هرچند در حرفۀ تلگرافچیِ دوره‌گرد، زندگی ثابتی نداشت، اما تمامی مجله‌های علمی را که به دست می‌آورد، می‌خواند و همۀ درآمد خود را صرف خرید ابزارهای برقی و شیمیایی می‌کرد. 
ادیسن در 1868م متصدی شبانۀ «شرکت تلگراف وسترن یونیِن» شد. با این حال روزها کم می‌خوابید، زیرا شیفتۀ آن بود که جریانهای برق را به شیوه‌های جدیدی بررسی کند. 
ادیسن در 21 سالگی نسخۀ کهنه‌ای از یادداشتهای روزانۀ مایکل فارادِی را با عنوان «پژوهشهای تجربی در االکتریسیته» خرید و بدون وقفه همۀ آن را خواند. این رویداد نقطۀ عطفی در زندگی ادیسن بود. قبلاً توانایی فوق‌العادۀ او در تعمیر ابزارهای خراب توجه اطرافیان را به او جلب کرده بود، اما اینک تحت تأثیر فارادی، کارهای آزمایشی او دقیق‌تر شد. او در 1868م دست از شغل خود کشید و با ثبت نخستین اختراع خویش ــ که یک دستگاه برقی ثبت کنندۀ رأی بود ــ مخترعی حرفه‌ای شد. این اختراع به‌رغم آنکه در حضور کمیته‌ای در کنگرۀ آمریکا خوب عمل کرد، خریداری نیافت. 
در 1869م، به هنگام بروز بحران در دفتر بورس نیویورک به سبب از کار افتادن دستگاه جدید ثبت تلگرافیِ قیمت طلا، از ادیسن خواستند که دستگاه را تعمیر کند. او به قدری ماهرانه این کار را انجام داد که سمت ناظر آن دفتر به وی داده شد. پس از آن، طرح ماشین نامیزان «شرکت تلگراف وسترن یونین» را آن‌قدر خوب تغییر داد که به درخواست همان شرکت، کیفیت دستگاه نوساز ثبت‌کنندۀ تلگراف آن شرکت را بالا برد. ادیسن با این ابتکار و نیز انجام اصلاحاتی در تلگراف مُرس، ثروتی معادل 40 هزار دلار به دست آورد، و با این پول به تولید دستگاه ثبت‌کننده و چاپگرهای سریع تلگراف اقدام کرد. او در 1871م با مری استیلوِل ازدواج کرد. حاصل این زناشویی دو پسر و یک دختر بود. 
در آن زمان، وسترن یونین در ردیف شرکتهای الکتریکی پیشتاز آمریکا بود. گروهی ازمخترعان پراستعداد، ازجمله ادیسن برای بهتر کردن و توسعه و تحول دستگاههای برقی متعدد این شرکت تلاش می‌کردند. مهارت این مخترع جوان در از بین بردن اشکالات افسانه‌ای بود. تلگراف چهارطرفۀ وی در 1874م از مهم‌ترین نوآوریهای نخستین سالهای فعالیتش به‌شمار می‌رود. این اختراع ظرفیت فرستنده‌های دوطرفۀ موجود را دوبرابر کرد و می‌توانست در آن واحد در هر جهت دو تلگراف را با یک سیم مخابره کند. 
ادیسن در کارخانه‌اش اتاقی مجهز به ابزارهای علمی تدارک دید تا در آنجا بتواند مطابق ذوق و سلیقۀ خود به طرح و اجرای آزمایش بپردازد. او پس از چندی به دهکدۀ مِنلوپارک نقل مکان کرد. 

سالهای منلوپارک

ادیسن در ساختمانی ابزارهای مختلفی از قبیل گالوانومتر، الکترومتر، انبوهی باتری و سیم‌پیچ، سیمهای مسی، مواد شیمیایی و فلزات، ماشین بخار براون، دستگاه عکاسی و کورۀ آهنگری گرد آورد و با اینها آزمایشگاهی به راه انداخت که برای او 40 هزار دلار تمام شد، آزمایشگاهی که حتى در بزرگ‌ترین دانشگاهها هم کمتر نظیر داشت. حدود 20 نفر از ساعت‌سازان و ماشین‌سازان که قبلاً با او کار می‌کردند، به منلوپارک آمدند و بعداً یک دانشمند ریاضی فیزیک هم به جمع آنان پیوست. 

 چیزی نگذشت که آنها هم‌زمان روی 40 برنامۀ گوناگون کار می‌کردند و ادیسن هرسال‌برای400 اختراع‌تقاضای ثبت‌حق امتیاز می‌کرد. برخلاف مخترعان معاصرش که در تنهایی و در اتاقی زیر سقف خانه کار می‌کردند، ادیسن با گروهی سازمان یافته از کارشناسان کار می‌کرد که وظایفشان را خود تعیین می‌کرد. 
ادیسن بهترین روزهای زندگی خود را در منلوپارک، در فاصلۀ 30 تا 40 سالگی گذراند. وقتی الگزاندر گراهام بل با اختراع تلفن در 1876م از او پیش افتاد، ادیسن نیز فوراً با به کارگیری فرستندۀ زغالی بر رسایی صوت افزود. وی در عین حال، ذهنی مجهول یاب داشت. وقتی پدیدۀ غیرمنتظره‌ای را می‌دید، دست از کار می‌کشید و به آن می‌پرداخت. به این ترتیب، در 1877م به‌اختراع گرامافون یعنی ابتکاری‌ترین اختراع خود ــ که برپایۀ مشاهدات تازه‌ای دربارۀ دینامیک صوت قرار داشت ــ توفیق‌یافت. اوکه درمیان فن‌آوران آمریکایی بلندآوازه شده بود، با این اختراع شهرتی جهانی یافت. 
اروپا در زمینۀ اختراع دینام و ایجاد نور با قوس الکتریکی از آمریکا بسیار جلوتر بود، اما در سپتامبر 1878 ادیسن وقتی در نمایشگاهی، قوس نورهای خیره‌کنندۀ 500 شمعی را دید، با اطمینان تمام اعلام کرد که می‌تواند لامپ برقی ارزان، مطمئن و با نورملایم بسازدکه جای چراغ گازی را درمیلیونها خانه بگیرد.
سندیکایی از سرمایه‌داران بزرگ، مبلغ 50 هزاردلار مساعده در اختیار او گذاشت تا در کار پژوهش و اختراع لامپ رشته‌ای ــ که مخترعان برای 50 سال در ساختن آن ناکام مانده بودند ــ به کار بَرد. ایشان آن‌قدر به حاصل کار اطمینان داشتند که دست به ایجاد «شرکت روشنایی الکتریکی ادیسن» زدند؛ و این مورد ازجمله موارد معدودی بود که سرمایه پشتوانۀ اختراع به ثمر نرسیده‌ای قرار می‌گرفت. 14 ماه طول کشید تا رشتۀ سیم مناسبی برای لامپ پیشنهادی اختراع گردید. 
در 21 اکتبر 1879 ادیسن لامپی را به نمایش گذاشت که سیم داخل آن از زغال بود و با ولتاژ بسیار بالایی که به توسط دینامهای خاصی به وجود می‌آمد، روشن می‌شد. 
ایستگاه آزمایشی نور و نیرو در منلوپارک به توسط مداری با 30 لامپ نور باران می‌شد و هر لامپ بی‌آنکه به جریان مدار لطمه‌ای وارد آید، به‌طور جداگانه خاموش و روشن می‌شد. 3 سال بعد ایستگاه پِرْل استریت در مرکز نیویورک آمادۀ کار شد و این سرآغاز روشن شدن شهرهای جهان با نور برق بود. 
یکی از کشفهای تصادفی ادیسن در 1883م در آزمایشگاه، نه‌تنها ورای درک خود او، بلکه ورای درک دانشمندان معاصرش بود: او مشاهده کرد که در یکی از لامپهای خلأ نیروی مرموزی به صورت جریان بین الکترود داغ و الکترود سرد ظاهر می‌شود. گفته می‌شد که این پدیده ناشی از گسیل گرما یونیِ الکترونها از الکترود داغ است. او این پدیده را که بعدها به «اثر ادیسن» مشهور شد، به ثبت رسانید. چند سال بعد این پدیده مورد مطالعۀ دانشمندان قرار گرفت و پایۀ شناخت الکترون و صنعت الکترونیک گردید. 
ادیسن به‌دنبال درگذشت همسر اولش در1884م، با مینا میلر ازدواج‌کرد. حاصل دومین زناشویی او دو پسر و یک دختر بود. 
بخش متأخرتر زندگی: نیمۀ دوم عمر ادیسن نیز فعال و پرحادثه بود، اما دیگر از رویدادهای شگفت‌انگیز خبری نبود. اغلب اوقات، او سرگرم بازاریابی برای فرآورده‌هایی بود که در شرکتهای خودش ــ ازجمله شرکت جنرال الکتریک ادیسن که سازندۀ لامپ برق و ابزارهای نیروگاه برق بود ــ تولید می‌شد. سرانجام کنترل این شرکت بزرگ از اختیار او خارج شد و در 1892م، این شرکت در شرکت جنرال الکتریک ادغام گردید. 
ادیسن در1887م، کارگاه خودرا از منلوپارک به وست آرِنج در نیوجرسی منتقل کرد و آزمایشگاه ادیسن را (که امروزه بنای یادبود ملی است) با ده برابر مساحت و امکانات آزمایشگاه قبلی تأسیس کرد. به مرور زمان، کارخانه‌هایی پیرامون این آزمایشگاه احداث‌شد که با5 هزارپرسنل، فرآورده‌های گوناگونی تولید می‌کردند. در میان اینها گرامافون پیشرفته‌تر او که با صفحات مومی کار می‌کرد، دستگاه فتوکپی، فلوئوروسکوپ، باتری انباره‌های قلیایی، ماشین دیکته، دوربین فیلم‌برداری و پروژکتور سینما را می‌توان نام برد. سینما که با نام ادیسن پیوند خورده است، اختراع او نبود، اما نیروی حیرت‌انگیز وی در یافتن کاربرد عملی هرچیز این اختراع را به موفقیتِ عملی رساند، کاری که دیگران از انجام آن ناتوان بودند. 
در حدود سال 1890م اکثر دانشمندان پیشگام در رشتۀ برق، برای انتقال برق به نقاط دوردست سرگرم ایجاد جریان متناوب با ولتاژ زیاد بودند. ادیسن که با برق جریان مستقیم کار می‌کرد، کوشید در مورد خطرات سیستمهای جریان متناوب با ولتاژ بالا به مردم هشدار بدهد. درنتیجه، نتوانست مقاطعۀ تولید نیروگاه برقابی (هیدروالکتریک) آبشار بزرگ نیاگارا را به دست آورد.
او در زمینه‌های دیگر، مثل ساخت نوع کارآمدتری از کورۀ سیمان‌سازی و نیز سازه‌های بتونی برای احداث خانه‌های ارزان قیمت موفق‌تر بود. در خلال جنگ جهانی اول، این مخترع سالخورده رئیس هیئت مشاورۀ نیروی دریایی ایالات متحده شد و پژوهشهایش را متوجه سازوکار اژدرافکنها وضد زیردریاییها کرد. با تلاش او در 1920م کنگرۀ آمریکا آزمایشگاه پژوهشی نیروی دریایی را دایر کرد.     (114)