ادیب احمد یوکنکی

اَدیبْ اَحْمَدِ یوکْنَکی [adīb ahmad-e yūknakī](سدۀ6ق/ 12م)، فرزند محمود، ازنخستین شاعران بنام و برجستۀ ادبیات ترک ـ اسلامی. وی در یوکنک (محلی احتمالاً در سمرقند یا جنوب تاشکند) زاده شد. گویند از هنگام تولد نابینا بود. بااین‌حال، فارسی و عربی را فرا گرفت و از تفسیر، حدیث و سایر علوم و معارف اسلامی بهرۀ کافی یافت و به سرودن اشعار پندآمیز، و به‌گفتۀ خود او«مواعظ»روی آورد. منظومۀ عیبة الحقائق(یا عتبة الحقائق، یا هبة الحقائق) او پس از قوتادقو بیلیگ (تألیف: 462ق/ 1070م)، کهن‌ترین اثر ادبیات ترک ـ اسلامی است. این منظومه در بحر متقارب مثمن محذوف سروده شده، و مؤلف در آن به بیان مسائل دینی و اخلاقی در قالب پند و اندرز پرداخته است. *

مآخذ

ادیب احمد یوکنکی، هبة الحقائق، به کوشش نجیب عاصم، استانبول، 1334ق؛ ارسلان، پیوست هبة الحقائق (نک‍: هم‍ ، ادیب احمد)؛ سمعانی، عبدالکریم، الانساب، حیدرآباد دکن، 1402ق/1982م؛ سیوطی، لب اللباب فی تحریرالانساب، نسخۀ عکسی موجود در کتابخانۀ مرکز؛ کوالسکی، ت.، «غربده شرق اثرلری»، تورکیات مجموعه سی، استانبول، 1925م؛ یاقوت، بلدان؛ نیز:

Alî Sîr Nevâyî, Nesâyimüʾl-mahabbe min semâyimi’l-fütüvve, Istanbul, 1979; Banarlı, N. S., Türk edebiyâtı târihi, Istanbul, 1987; Büyük türk klâsikleri, Istanbul, Ötüken-Söğüt. 
جلال خسروشاهی