اقدسی مشهدی

اَقْدَسیِ مَشْهَدی، محمد (د 1002 ق / 1594 م)، از شعرای عهد صفوی. او در مشهد زاده شد (نك‍ : اوحدی، 170؛ گلچین، 14، 18؛ قس: فخرالزمانی، 235، كه زادگاه وی را سبزوار ذكر كرده است). سال ولادت وی دانسته نیست، اما از آنجا كه درگذشت او را در 26 سالگی نوشته‌اند (نك‍ : اوحدی، 171؛ نفیسی، 1 / 517)، ولادت وی می‌بایست در 976 ق / 1568 م باشد.
اقدسی در اوایل جوانی هجویه‌ای سرود و آن را به جنونی قندهاری نسبت داد، اما پس از برملا شدن آن از بیم جان گریخت. گویند به عتبات رفت و در آنجا توبه كرد و اشعاری در مدح امامان سرود (اوحدی، 170؛ نیز نك‍ : فخرالزمانی، 235-236) و پس از بازگشت در اوایل سلطنت شاه عباس (سل‍ 996- 1038 ق / 1588- 1629 م) به قزوین رفت و به دربار وی راه یافت و هم در آنجا با كسانی چون تقی‌الدین اوحدی صاحب عرفات العاشقین آشنا شد و در زمرۀ دوستان وی درآمد. سپس راهی اصفهان و شیراز شد و در این دو شهر نیز همراه با اوحدی، حكیم شفایی و میرجنونی در مجالس مباحثه و مشاعره شركت می‌كرد. بار دیگر در شیراز به سبب برخی اشعارش خشم مردم را برانگیخت و این بار به اشارۀ اوحدی از مهلكه جان به در برد و به زیارت عتبات رفت و در 1001 ق به اصفهان بازگشت و سپس به قزوین رفت و در آنجا درگذشت (اوحدی، 170-171؛ نك‍ : گلچین، 15؛ قس: فخرالزمانی، 235-237).
با آنكه عمر اقدسی چندان نپایید كه در شاعری به كمال رسد، اما اشعار وی تحسین بسیاری از تذكره‌نویسان را برانگیخت. از جمله ركن‌الدین مسعود كاشانی در مجموعۀ خیال مثنوی زیبایی در ستایش از اقدسی سروده، و در یكی از ابیات آن ماده تاریخی نیز برای درگذشت شاعر داده است، كه براساس این ماده تاریخ (زعالم اقدسی رفت) وی در 1003 ق درگذشته است (همو، 237-242).
از اقدسی افزون بر ابیات پراكنده كه در تذكره‌ها موجود است، ساقی‌نامۀ دلنشینی نیز برجای مانده كه در آن شرحی كوتاه از مجلس طرب شاه عباس صفوی آمده است. ابیات این ساقی‌ نامه آكنده از استعاره‌ها و صور خیال بدیع است. متن كامل آن در تذكرۀ میخانه تألیف فخرالزمانی قزوینی و به كوشش احمد گلچین معانی در تهران (1340 ش) چاپ شده است.

مآخذ

اوحدی بلیانی، تقی‌الدین، عرفات العاشقین، نسخۀ خطی كتابخانۀ ملك، شم‍ 5324؛ فخرالزمانی، عبدالنبی، تذكرۀ میخانه، به كوشش احمد گلچین معانی، تهران، 1363 ش؛ گلچین معانی، احمد، «اقدسی مشهدی»، نشریۀ فرهنگ خراسان، مشهد، 1339 ش، س 3، شم‍ 1؛ نفیسی، سعید، تاریخ نظم و نثر در ایران و در زبان فارسی، تهران، 1344 ش.

بخش ادبیات فارسی