اعیاص

اَعْیاص، عنوان چند تن از خاندان اموی فرزندان امیة الاكبر بن عبد شمس بن عبد مناف. مادر آنان آمنه، دختر اَبان بن كلیب بن ربیعه است (سدوسی، 31-32؛ ابن‌قتیبه، 112). نام ایشان در منابع گوناگون، كمابیش متفاوت آمده است كه مهم‌ترین آنان، اینهاست: عاص (عاصی)، ابوالعاص (ابوالعاصی)، عیص، ابوالعیص و عُوَیص (نك‍ : بلاذری، 4(1) / 2، 3 / 263؛ ابن درید، 54، 166؛ ابوالفرج، 1 / 8- 9؛ قس: سدوسی، 31؛ كلبی، 38؛ زبیری، 98- 99؛ نیز نك‍ : EI2, S). ابن حزم (ص 78) ابوعمرو را نیز در شمار اعیاص آورده است. از این میان، از عیص و عویص و ابوالعیص فرزندانی باقی نمانده است (نك‍ : بلاذری، 4(1) / 2؛ ابن‌حزم، همانجا؛ مونس، 86).
به ابوالعاص لقب «امین» داده، و او را از حكما و شعرای قریش دانسته‌اند (زبیری، همانجا). گویند وی ندیم قیس بن عدی بوده است (ابن‌حبیب، 177). از مهم‌ترین كسانی كه به ابوالعاص نسب می‌برند، عثمان بن عفان، خلیفۀ سوم و مروان بن حكم، سر سلسلۀ مروانیان را می‌توان نام برد (سدوسی، همانجا؛ كلبی، 39؛ بلاذری، 5 / 125).
از آنجا كه نسب ابوسفیان و فرزندانش به گروه دیگری از خاندان اموی موسوم به «عنابس» می‌رسد، میان این دو گروه (اعیاص و عنابس) و هواخواهان ایشان رقابت و اختلاف سختی بر سر خلافت و تفضیل و تقدم بر دیگری وجود داشته است (ابن ابی الحدید، 1 / 335-336؛ نك‍ : مقریزی، 80-81).
برخی از نوادگان اعیاص در عهد پیامبر (ص) و پس از آن عهده‌دار اموری شدند و یا در غزوات و فتوحات به شهادت رسیدند (نك‍ : كلبی، 44- 48؛ خلیفه، 1 / 24-26). برخی از اینان نیز چون حكم بن ابی العاص در مخالفت با پیامبر (ص) شهرت یافتند (بلاذری، همانجا).

مآخذ: ابن ابی الحدید، عبدالحمید، شرح نهج البلاغة، به كوشش محمدابوالفضل ابراهیم، قاهره، 1378 ق / 1959 م؛ ابن‌حبیب، محمد، المحبر، به كوشش ایلزه لیشتن اشتتر، حیدرآباد دكن، 1361 ق / 1942 م؛ ابن حزم، علی، جمهرة انساب العرب، بیروت، 1403 ق / 1983 م؛ ابن درید، محمد، الاشتقاق، به كوشش عبدالسلام محمد هارون، قاهره، 1378 ق / 1958 م؛ ابن قتیبه، عبدالله، المعارف، به كوشش ثروت عكاشه، قاهره، 1960 م؛ ابوالفرج اصفهانی، الاغانی، بیروت، 1390 ق / 1970 م؛ بلاذری، احمد، انساب الاشراف، ج 3، به كوشش عبدالعزیز دوری، بیروت، 1398 ق / 1978 م، ج 4(1)، به كوشش ماكس شلوسینگر، بیت المقدس، 1971 م، ج 5، به كوشش گویتین، بیت المقدس، 1936 م؛ خلیفة بن خیاط، الطبقات، به كوشش سهیل زكار، دمشق، 1966 م؛ زبیری، مصعب، نسب قریش، به كوشش لوی پرووانسال، قاهره، 1953 م؛ سدوسی، مورج، حذف من نسب قریش، به كوشش صلاح‌الدین منجد، بیروت،1396 ق / 1976 م؛ كلبی، هشام، جمهرةالنسب، به كوشش ناجی حسن، بیروت، 1407 ق / 1986 م؛ مقریزی، احمد، النزاع و التخاصم فیمابین بنی امیه و بنی هاشم، به كوشش حسین مونس، قاهره، 1984 م؛ مونس، حسین، توضیحات بر اطلس تاریخ الاسلام، قاهره، 1407 ق / 1987 م؛ نیز:.

EI2, S.
محمدرضا ناجی